Nieuw Europees copyright levert media geen gouden bergen op

Door Olivier Braet, senior onderzoeker imec-SMIT, en Karen Donders, professor Vrije Universiteit Brussel en hoofd media-onderzoek imec-SMIT

Vandaag stemde het Europees Parlement definitief de nieuwe richtlijn met betrekking tot copyright. Copyright is een technische materie waar vaak minder aandacht wordt aan gegeven, maar deze keer was er forse kritiek op artikels 11 en 13 (die in de definitieve versie waarschijnlijk worden hernummerd naar 15 en 17, maar dit terzijde).

Artikel 11 zorgt ervoor dat uitgevers inhoud kunnen laten verwijderen van platformen als er geen toestemming is gegeven voor langere citaten uit hun nieuwsitems. Artikel 13 voorziet een gelijkaardige regeling voor creatieve inhoud, inclusief fragmenten van audiovisuele programma’s.

De richtlijn wil een nieuw evenwicht creëren tussen de economische belangen van internetplatformen en die van mediabedrijven. Europese mediabedrijven steunden de nieuwe regels. Amerikaanse platformreuzen als Google en Facebook waren er tegen. Los van de hevige politieke discussie hierrond, is het belangrijk om alvast vooruit te kijken naar de mogelijke economische gevolgen van deze regels op de nieuwsmedia en de creatieve industrieën.

Google News

Artikel 11 zal internetplatformen die linken naar nieuwsartikels en hierbij langere citaten gebruiken verplichten om licentieovereenkomsten af te sluiten met de eigenaars van deze artikels. Hyperlinken blijft gratis - in tegenstelling tot wat sommige opiniemakers schrijven - maar langere stukken tekst onder die link plaatsen zonder toestemming niet.

De hoop is dat de licenties met bijvoorbeeld Google extra geld kunnen opbrengen. Dat lijkt ons een ijdele hoop. Google zal langere citaten willen tonen in zijn Google News-dienst. Het is te verwachten dat Google licenties aan zeer lage prijzen zal trachten te onderhandelen met spelers die zeker geen terugval willen zien van het aantal bezoekers op hun sites als hun advertentie-inkomsten hiervan afhangen. Andere nieuwssites zullen onder druk komen om hierin mee te gaan. Platformen zoals Google en Facebook zijn immers cruciale ‘verkeersleiders’ naar nieuwswebsites. Dit zal neerwaartse druk zetten op hoeveel inkomsten de nieuwsmedia dankzij dit artikel 15 kunnen verdienen.

Samen sterk

Artikel 13 stelt dat platformen inhoud waar ze geen licentie voor hebben moeten verwijderen. Er zijn trouwens diverse uitzonderingen op deze regel voor wetenschappelijk onderzoek, onderwijs, voor hergebruik van beelden in karikaturen, parodieën of pastiches, en voor kleine ondernemingen die jonger zijn dan 3 jaar met een omzet lager dan 20 miljoen euro.

De platen-, film- en tv-bedrijven hebben het voordeel dat ze beter georganiseerd zijn dan de nieuwsmedia. De kans is dus groter dat ze in een verenigd front een collectieve licentieovereenkomst kunnen onderhandelen met platformen zoals YouTube. Voor relatief kleine bedrijven of opkomend creatief talent is dat voordeel er niet altijd.

Belangrijk is echter dat videoconsumptie op YouTube sterk blijft verschuiven naar user generated content, en vloggers razendsnel in populariteit groeien. En dus is het utopisch om te denken dat YouTube massaal royale licentieovereenkomsten voor dure, professioneel gemaakte media zal afsluiten.

De hamvraag is in welke mate YouTube vrede zal nemen met hun legitieme gratis aanbod, en het duurdere aanbod links zal laten liggen. Men zal selectief gaan voor overeenkomsten met grote spelers, zoals YouTube Kids in de lucht wordt gehouden. Maar er komt zeker druk op kleinere bedrijven en artiesten om toch maar akkoord te gaan met matige prijzen. Een succesvol nummer op YouTube brengt momenteel ruwweg 250 euro op per 100.000 streams. Spotify, dat nu al alles officieel via auteursrechtelijke licenties regelt, betaalt het dubbele. Dat geeft al een goede indicatie van wat er potentieel verdiend kan worden.

Realiteitszin

We willen niet concluderen dat artikel 11 en 13 een economische maat voor niets zijn, maar pleiten wel voor realiteitszin: de maat zal niet groot zijn. Cohesie in de onderhandelingspositie van nieuwsaanbieders en mediabedrijven zal cruciaal zijn. Er zal een nieuwe evenwichtsprijs moeten gevonden worden voor nieuws en creatieve producten. Zeker in het geval van nieuws verwachten we niet dat er per aanbieder veel extra zal kunnen verdiend worden.

Dit kan een grote maatschappelijke impact hebben op welk soort nieuwsverslaggeving met de aandacht gaat lopen. Het risico is dat nieuwsbronnen die enkel geïnteresseerd zijn in veel bezoekers en die het snelst aan zeer lage (tot gratis) prijzen Google of Facebook de toestemming geven om langere citaten te gebruiken, de nieuwsmedia gaan overstemmen die veel investeren in voortdurende kwaliteitscontrole van hun verslaggeving en niet meer kunnen zakken met hun prijzen.

Onderzoek toont aan dat een deel van de bevolking bereid is om te betalen voor nieuws, maar voor een groot deel van het publiek geldt dat steeds minder. Het risico bestaat dat net die laatste groep meer nieuws consumeert van bronnen die bijna niks investeren in kwalitatieve verslaggeving - investeringen die nu al economisch onder druk staan - en in het ergste geval teren op agitatie en polarisering.