Naar een duurzaam waterbeleid

Op 23 april 2021 verscheen in deze krant een zeer verontrustend artikel waaruit bleek dat in Vlaanderen elke dag 167 miljoen liter drinkwater verloren gaat, hoofdzakelijk door lekken in toevoer- en distributieleidingen, reservoirs en op de aftakkingen. Een probleem dat al jaren aansleept en waar meerdere vervolgaudits door bevoegde diensten geen beterschap konden aantonen. Als dat geen schoolvoorbeeld is van wanbeheer, wat dan wel? In een lezenswaardig interview met De Morgen zegt Sofie Mariën, hoofddocent politieke wetenschappen en specialist in politiek vertrouwen en democratische innovatie, dat het wantrouwen van de kiezer het logisch gevolg is van de onbetrouwbaarheid en het gebrek aan geloofwaardigheid van de politiek. 

Is het normaal dat in Vlaanderen 6 intercommunales, 40 directeurs en meer dan 300 politici nodig zijn om drinkbaar water uit de kraan te krijgen? Is het normaal dat je voor een gelijk verbruik van drinkwater in gemeente x meer betaalt dan in gemeente y?

Drinkwater is nu een gemeentelijke bevoegdheid. Er zijn 300 Vlaamse steden en gemeenten die verkozen vertegenwoordigers afvaardigen in intercommunales die de drinkwatervoorziening bovenlokaal organiseren. Zou men die niet beter op het niveau van Vlaanderen brengen en drastisch snoeien in de overheadkosten? Is het echt te veel gevraagd van de overheid om efficiënt, probleemoplossend en langetermijngericht te werken? Je zou denken van wel nu de zoveelste periode van aanhoudende droogte zowel bedrijven als gezinnen parten begint te spelen.

Is het niet godgeklaagd dat in een land waar de burger wereldkampioen is in belastingen betalen de overheid er niet in slaagt te voldoen aan de basisverwachtingen van de burger. Zoals een secuur maar vooral efficiënt waterdistributiesysteem waar geen druppel verloren gaat, waarbij de prijs van drinkwater in elke Vlaamse gemeente dezelfde is en waarbij in natte maanden het hemelwater ingenieus wordt opgevangen voor drogere periodes?

Geen eenmalig fenomeen

Dat de aanhoudende droogte geen eenmalig fenomeen is, behoeft geen betoog meer. Wie nu nog niet wakker schiet en de klimaatverandering niet recht in de ogen kijkt, zadelt het nageslacht op met een veel duurdere en onzekere toekomst. Uit de tariefplannen van de watermaatschappijen blijkt dat de prijs van drinkwater de komende jaren tot 20 procent stijgt. Het basistarief voor 1.000 liter, los van taksen en kosten voor de waterzuivering, gaat van 1,94 euro naar 2,16 euro in 2028.

Regeren is vooruitzien. De focus lag in het verleden te veel op een lauw reactief en te weinig op proactief beleid. In 2018 stampte de Vlaamse regering de droogtecommissie uit de grond. Ze is een uitvoerend orgaan dat samenkomt bij een lange droge periode met algemene watertekorten. De leden van de commissie beslissen samen welke extra maatregelen nodig zijn om water te sparen en de resterende watervoorraden optimaal te benutten. Misschien moet de bevoegde minister de werking van die commissie herbekijken. Ik deel de kritiek van Patrick Meire, professor waterbeheer aan de Universiteit Antwerpen, dat een sproeiverbod vandaag al noodzakelijk is als voorzorgsmaatregel voor het geval de droogte aanhoudt tot september.

Wat moet er gebeuren? Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open VLD) moet werk maken van de rationalisering van de drinkwatermaatschappijen, het terugdringen van de kostprijs van de productie en de distributie van drinkwater en het garanderen van een gelijke prijs voor gelijk verbruik in heel Vlaanderen.

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) moet een vernuftig systeem bedenken dat hemelwater in natte maanden maximaal opvangt en opslaat voor gebruik in droogtemaanden. Los daarvan moet men ook ernstig nadenken over een plan dat de ruimtelijke ordening – denk aan het vrijwaren van watergevoelige gebieden en het tegengaan van verharding - of de bescherming van de bodem, zowel commercieel als privé, fundamenteel herdenkt in functie van de klimaatverandering.

Het kabinet Demir zit gelukkig niet stil. Het gonst er van de ambitie. Met een bosuitbreidingsplan, een strategisch actieplan waterbevoorrading en een stroomversnellingsplan dat over waterkwaliteit waakt, gaat het de goede richting uit. In 2020 lanceerde de Vlaamse regering de Blue Deal, een ambitieus plan dat de strijd aangaat tegen waterschaarste en droogte. Of dat plan, samen met het strategisch plan waterbevoorrading en de ‘werkagenda waterkringlopen’ binnen het platform Vlaanderen Circulair, volstaat om het tij te keren moet nog blijken.

In het najaar volgt een klimaatadaptatieplan waar nog over onderhandeld moet worden. Hopelijk maakt het compromis van een prachtig paard geen scheve dromedaris. Echte klimaatrobuustheid moet tegelijkertijd rekening houden met wateroverlast en waterkwaliteit, met water voor de natuur en niet alleen voor drinkwater en bedrijven, en met het feit dat het waarschijnlijk ieder van ons wat (moeite) zal kosten.