Moderne Monetaire Troep

Eerstejaarsstudenten economie krijgen hun cursus basiseconomie met heel simpele assumpties aangeleerd. ‘Er zijn twee eilanden, die elk twee producten maken.' Ik herinner me die basiscursussen, met handboeken geschreven door economen die vandaag met hetzelfde gemak het tegenovergestelde argumenteren, nog heel goed. Je gaat een stuk mee in een virtuele wereld om de principes beter te begrijpen, dacht ik. Maar voor sommigen is het creëren van een virtuele wereld nog altijd een manier om te doen geloven dat die ook in de complexe wereld van elke dag kan werken.

Stephanie Kelton is zo iemand, en de hele MMT of Moderne Monetaire Theorie is exact dat: een virtuele wereld die niets met de realiteit te maken heeft. Toch heeft ze veel supporters, omdat die fictieve utopische wereld nauw aansluit bij hun ideaalbeeld, en ze met Keltons boek 'De mythe van de staatsschuld' onder de arm en een goedklinkend MMT-label kunnen doen alsof het ook echt kan werken. Maar dat kan het niet.

Ter herinnering: volgens de MMT kan een overheid haar beleid eenvoudig financieren door geld bij te drukken. De centrale bank heeft als taak te voorzien in de behoeften van de regering. Als daardoor inflatie ontstaat, kan die door maatregelen van de overheid in bedwang worden gehouden.

Ontsporend beleid

Waarom wordt de MMT-bubbel au sérieux genomen? Misschien omdat onze centraal bankiers, ministers van Financiën en andere politieke leiders er een gemakkelijke oplossing in zien om het ontsporende financiële en budgettaire beleid een nieuwe bestaansreden te geven. ‘Naar de totale uitstaande voorraad aan Amerikaanse obligaties wordt, om redenen die me compleet vreemd zijn, verwezen als de 'staatsschuld'', oreert Kelton in De Tijd. In haar zog herhalen de MMT'ers het. Dat klinkt als muziek in de oren van overheden met veel overheidsschulden. Noem het geen schulden, maar spaartegoeden. Probleem opgelost.

Alleen klopt het verhaal niet. Kelton stelt in haar boek dat de Griekse crisis niet had moeten gebeuren als de Grieken maar de macht over hun eigen munt hadden behouden. Elke inwoner in de eurozone zal fronsen, want ze schijnt echt te geloven dat de Griekse problemen te wijten zijn aan de euro en niet hadden bestaan mochten ze de drachme hebben behouden. We weten dat de Grieken budgettair en competitief volledig ontspoorden mét hun drachme, en hetzelfde gebeurde onder de euro. Alleen in de korte periode voor de invoering van de euro volgden de Grieken een beleid van competitiviteit én budgettaire orthodoxie, wat Griekenland een grote economische boom opleverde.

Redeneerfouten

Het is maar een van de vele redeneerfouten van Kelton. Ze gelooft ook dat landen met een eigen munt (VS, VK, Canada en Australië) onbeperkt schulden kunnen maken, omdat ze onbeperkt geld (hun eigen munt) kunnen drukken. Ze vergeet echter het belang van geloofwaardigheid en financieel vertrouwen van zowel internationale financiers als van het lokale financieel systeem (spaarders, verzekeraars, banken...).

Kelton lost het inflatieprobleem op met een dominante rol voor het Congressional Budget Office (zeg maar het Amerikaans Planbureau) en zijn capaciteit om inflatie te voorkomen. Misschien verklaart haar voormalige rol als hoofdeconoom van het CBO haar overdreven vertrouwen. Het helpt als je nooit capaciteitsproblemen voorziet en als je gelooft in de onfeilbaarheid van de overheid, niet alleen om de inflatie te voorspellen, maar ook om iedereen zinvolle en volwaardige jobs te verschaffen.

Samengevat gelooft Kelton dat je de inflatie onder controle kan houden door prijsregulering, overheidsregulering en jobgaranties. Die recepten werden gebruikt in Latijns-Amerika, en ze werk(t)en niet.

In mijn eerste kandidatuur economie was de fictieve wereld beperkt tot twee eilanden en twee producten. Kelton doet alsof de Verenigde Staten als een perfecte planeconomie te besturen vallen, en dat iedereen domweg Amerikaans schuldpapier blijft kopen, zelfs als ze weten dat dat de dollar versneld doet ontwaarden. De Amerikaanse centrale bank wordt een filiaal van het ministerie van Financiën en koopt alle overtollige treasury's op. Alleen in Keltons boek kan dat niet fout gaan.

Krugman

Zelfs econoom Paul Krugman, die in vele opzichten vroeger dicht aanleunde bij MMT, heeft het gehad met Kelton. De jongste woordenwisseling tussen beiden eindigde met ‘Sorry, but this is just a mess. Kelton's response misrepresents standard macroeconomics, my own views, the effects of interest rates, and the process of money creation. Otherwise I guess it's all fine.'

Een economische theorie mag gerust beginnen vanuit een eenvoudig kader om dingen duidelijk te maken. Maar men mag nooit de complexiteit van ons economisch systeem uit het oog verliezen. Het is het kader waarbinnen we onze maatschappij opbouwen en mensen, organisaties en landen met elkaar harmonieus proberen te laten samenwerken. Het gaat erom een zekere orde en discipline te kunnen organiseren via een model dat de burgers aanvaarden. Er is niet één model, maar verschillende ideologische modellen. Communisme met planeconomie en harde hand, socialisme met belofte van gelijkheid, en kapitalisme met eigendomsrecht, contracten en het bestrijden van onder meer kartels.

Elk van die drie kan omvallen door een vervaging van de gemaakte afspraken. En er is ook de menselijke natuur. Die aanvaardt langdurig communisme niet en verliest bij een doorgedreven socialisme elke prikkel om creatief en ambitieus te zijn. Daarom is het kapitalisme het beste model. Als het tenminste zijn eigen regels respecteert. Dat doet het vandaag niet. De klimaatproblemen zijn maar een voorbeeld, naast groeiende ongelijkheid in bepaalde landen of het toenemende gigantisme. In feite is MMT in de VS en de EU al enkele jaren de norm en heeft het dat gigantisme sterk gevoed, in plaats van de gelijkheid en het economisch bijna-nirwana dat de MMT'ers beloofden.

Hip

Blijkbaar kennen we de regels van het gezond kapitalisme en de duurzame waardecreatie niet meer. MMT komt hip over, maar wie de geschiedenis wat kent, weet dat dat experiment opnieuw de zwaksten zal treffen. Het is trouwens vreemd dat niemand het gigantisme, de activa-inflatie in landen met een enorme geldcreatie en dus fortuinen van gigamiljardairs, de explosie van de cryptomunten en de ontsporende deficits en overheidsschulden aan elkaar linkt. Ze zijn met elkaar verbonden.

De overheidstekorten zijn al ontspoord, de overheidsschulden zitten op het hoogste peil sinds 1945 en de overheid is in Europa dominanter dan ooit. Ondertussen dwepen we met MMT en haar hogepriesteres Kelton of met Mariana Mazzucato (‘de overheid is dé innovatiemotor’). Maar durft niemand nog tegengas te geven uit schrik neoliberaal, asociaal of godbetert niet-woke genoemd te worden.

Een lezing van Adam Smiths ‘A Theory of Moral Sentiment’ en een grote dosis kennis van economische geschiedenis zouden ons veel helpen weer te zien hoe we welvaart en welzijn hebben gecreëerd. En hoe we de excessen die leiden tot gigantisme en klimaatproblemen kunnen bestrijden met een duurzame vorm van neokapitalisme, maar niet door neosocialistische of neocommunistische experimenten te promoten. Ik vrees echter dat het al te laat is.

Geert Noels

Econoom en stichter Econopolis