Maak van toegang tot justitie geen voorrecht van begoeden

Over de impasse waar justitie in verkeert, is al veel inkt gevloeid. Denk aan procureurs die de financiële criminaliteit niet meer aankunnen of hun fraudeonderzoeken noodgedwongen decimeren, de 100 procent pakkans in het verkeer versus de verwaarloosbare pakkans in cybercrime, of groepen slachtoffers die in een surrealistische calvarie terechtkomen.

Ja, Koen Geens (CD&V) gaf wetten die Napoleon nog had geschreven een update. Maar geen enkele minister van Justitie slaagde erin diepgaande structurele en visionaire veranderingen te realiseren. En de toegang tot justitie was hoogstens een zorg maar nooit een prioriteit. Financiële rechtshulp is geen grondrecht, maar de ongehinderde toegang tot justitie is dat nochtans wel.

Het adagium dat iedereen geacht wordt de wet te kennen gold in de 19de eeuw, maar is vandaag een karikatuur. De burger die in ons systeem zonder advocaat procedeert, is een vogel voor de kat en loopt verloren in de juridische jungle.

De advocaat is meer dan ooit nodig, al zijn er te veel advocaten en te weinig gespecialiseerde. Hun werk is arbeidsintensief en vraagt de nodige budgetten. De kostprijs wordt nog hoger door de btw en het te traag lopend en inefficiënt rechtssysteem. Daarin ligt de nadruk te veel op de papierslag en op traditionele geschillenbeslechting in plaats van op mediatie.

Procedurekosten

Recent was er bijvoorbeeld de vaudeville rond malafide aannemers waar de gedupeerden nu aan zet zijn. Er zijn niet alleen de kosten van de advocaat, die vaak veel tijd moet besteden aan studies, dagvaardingen en conclusies. Er zijn ook de kosten voor de experten - tienduizenden euro's zijn geen uitzondering meer - en de rechtsplegingsvergoedingen, want wie verliest, betaalt het gelag.

Voor een gemiddeld gezin wordt het voeren van een procedure vaak een onoverkomelijke financiële dobber. Er is wel het verouderde pro-Deo­systeem, maar te veel gezinnen vallen daarvoor uit de boot. Er worden bovendien in regel advocaten in opleiding gebruikt, terwijl de traditie van het beroep het inschakelen van alle advocaten zonder onderscheid zou moeten verplichten.

Een goede rechtsbijstandsverzekering dekt alle proceskosten. Dat zo'n polis enkele jaren geleden fiscaal aftrekbaar werd, was daarom een stap vooruit. In die niche zijn er veel verschillen in de prijs-kwaliteitsverhouding, soms onvoldoende transparantie in de polis en vaak arbitraire weigeringen tot tussenkomst. Maar ik zie ook bonafide verzekeraars die eerlijke polissen aanbieden en hun klanten correct bijstaan.

Net nu de toegang tot justitie een beetje verbeterd is, wil minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) die fiscale aftrekbaarheid plots afschaffen. Men gaat dus justitie op water en brood zetten en de toegang ertoe opnieuw dichtmetselen.

Justitie dreigt door die grilligheid eens te meer de assepoester van deze regering te worden. Ik merk dat het vertrouwen van de burger in het rechtssysteem stilaan wegebt, terwijl de frustratie en het onbegrip toenemen. We glijden af naar een feodale klassenjustitie.

Wettelijk verplichten

De fiscale aftrek van rechtsbijstand moet niet afgeschaft worden, maar uitgebreid. Bovendien zou de polis rechtsbijstand net als een autoverzekering of de sociale zekerheid voor iedereen wettelijk verplicht moeten zijn, met een aantal minimumdekkingen. Door de schaalvergroting zouden de premies nog betaalbaarder worden. Het pro-Deo­systeem zou dan ook kunnen worden vervangen door een eigentijds systeem met een vrije keuze van advocaat waarbij de overheid tussenkomt in de premies.

Dan moet wel het verhaalsrecht van de klanten tegen hun rechtsbijstandsverzekeraar verbeteren, want vaak zien wij daar willekeur. De klant die met weigeringen te maken krijgt, is vaak aangewezen op een dubbele procedure, tegen zijn tegenpartijen en tegen zijn verzekeraar. Dat is een lijdensweg die haaks staat op de bedoeling van die verzekering.