Laat u niet afleiden door de poppenkast

Door Hylke Vandenbussche, hoogleraar internationale economie aan de KU Leuven

De gevolgen van het politieke gerommel voor de economie zijn veel minder erg dan u misschien zou denken. Ik laat er in elk geval mijn slaap niet voor. De belangrijkste factoren die het wel en wee van onze economie bepalen, liggen buiten België. Zo simpel is dat.

Om te beginnen is een van de belangrijkste overheidsinstrumenten de rentevoet. En die wordt niet in Brussel bepaald, maar in Frankfurt door de Europese Centrale Bank (ECB). Die rentevoet hangt op zijn beurt sterk samen met het Amerikaanse rentebeleid.

Bovendien is België een kleine open economie. Voor elke euro die in ons land wordt verdiend, komt 70 eurocent van de export en de handel. Vooral de globale economie is dus verantwoordelijk voor uw en mijn job, en niet de Belgische. Als het in de wereld goed gaat met de economie, profiteren wij daar heel erg van. Maar als het slecht gaat, dragen we sneller de gevolgen dan meer gesloten landen.

Dan is er de Belgische begroting, ook een belangrijk beleidsinstrument. De overheid bepaalt erin waaraan ze haar geld besteedt en hoe ze dat int. Ook daar is de bewegingsruimte voor onze politici beperkt. De begroting moet de goedkeuring krijgen van Europa en de Europese Commissie. En Europese regels bepalen het begrotingstekort en hoeveel de overheid in het rood mag gaan.

Waar heeft onze overheid dan wel vat op? Belgische politici kunnen wegen op twee belangrijke zaken: het loonbeleid en de belastingen. Dat is niet onbelangrijk, maar ook daar is de bewegingsruimte beperkt. In een globale economie kan een land zich niet uit de markt prijzen voor de hoogte van de lonen en de belastingen, toch zeker niet die voor bedrijven. Om concurrentieel te zijn houden onze lonen en belastingen beter tred met wat in het buitenland en meer bepaald in de ons omringende landen gebeurt, omdat dat ook onze belangrijkste exportmarkten zijn. Wij volgen de loongroei in het buitenland en onze vennootschapsbelasting zit op het Europese gemiddelde.

Herverdeling

Als je het lijstje van beleidsinstrumenten overloopt, kan je niet anders dan besluiten dat onze politici bitter weinig verschil kunnen maken. En dat weten ze eigenlijk ook. Wat u op het nieuws ziet en in de kranten leest, heeft een groot poppenkastgehalte. Het is entertainend, maar het leidt de aandacht af van de grotere problemen.

En die zijn niet min. Omdat Italië met zijn begroting diep in het rood wil gaan, sluimert er een monetaire crisis in Europa. Ook het plan van president Emmanuel Macron om na de gelehesjesactie de uitgaven in Frankrijk op te trekken, zal het begrotingstekort vergroten. De handelsoorlog tussen de VS en China veroorzaakt grote onzekerheid op de globale markten. De nakende brexit versterkt dat onzekerheidsgevoel nog, zeker in Europa. De beurzen tuimelen naar beneden, de indexen gaan in het rood.

Maar in België gaat het in hoofdzaak over het VN-migratiepact en over wie al dan niet in de gemeenteraad in Oostende of Zelzate zetelt. Liever zou ik meer en beter geïnformeerd worden over wat er wel toe doet en onze economie bepaalt.

De gele hesjes tonen aan dat de burger niet gelukkig is. Het voorbije decennium is de globalisering hard gegaan, en zo is meer ongelijkheid ontstaan. Zowel tussen bedrijven als tussen werknemers, tussen wie van de globalisering heeft geprofiteerd en wie erdoor heeft ingeboet. Er gaan stemmen op voor een strikter concurrentiebeleid waarbij te grote concentratie van marktmacht wordt tegengegaan. Maar die bevoegdheid ligt weer grotendeels bij de Europese instellingen, en niet bij onze lokale politici.

Er gaan ook stemmen op voor een fiscaal beleid dat meer gericht is op een herverdeling, van de winnaars naar de verliezers van de globalisering. Op het eerste gezicht lijkt daar een belangrijke rol weggelegd voor onze politici, omdat ze bevoegd zijn voor belastingen. Maar er woedt al jaren een sterke fiscale concurrentie tussen Europese landen en die bemoeilijkt een herverdeling van rijk naar arm. Als andere landen het niet ook doen, houdt het op. En dus alweer: beperkte manoeuvreerruimte voor onze politici.

Kinderziekten

Het is waarschijnlijk een kwestie van tijd dat we meer bevoegdheden naar Europa overdragen en we behalve een monetaire ook een fiscale unie worden. De financiële crisis heeft aangetoond dat een status quo in het Europese project geen optie is. De vlucht vooruit lijkt de enige kans op slagen. Zo ligt het ook in de lijn van de verwachtingen dat defensie Europees wordt, zeker nu de Britten wellicht de unie verlaten.

De overheveling van bevoegdheden heeft ertoe geleid dat vooral in Europa lokale politici vrij machteloos tegenover de globale krachten staan. Maar het probleem is dubbel, omdat ook de EU in haar huidige vorm niet goed gewapend is. Ze is onvoltooid. De jonge instellingen kampen nog met kinderziekten en kunnen te weinig en te traag een antwoord bieden op de uitdagingen van de globalisering en van de technologierevolutie. Om de morrende Europese burgers tevreden te stellen komt er dus beter meer dan minder Europa. Alleen een fiscale unie met herverdeling op Europees niveau kan werken.

De bottomline is dat we het Europese niveau veel meer in de gaten moeten houden. Daar worden de beslissingen genomen die ertoe doen en een impact hebben op ons dagelijks leven. Maak u dus niet te veel zorgen over het Belgische niveau en lig niet wakker van de herschikking in de regering. Politici die naar het Europese niveau verhuizen, maken promotie. Want daar gebeurt het, nu én in de toekomst. Laat u niet afleiden door de poppenkast.