Jaag op de serviceproviders van de belastingparadijzen

Offshore Leaks, Lux Leaks, Swiss Leaks, Panama Papers, Paradise Papers, en nu Pandora Papers. Begint het u ook te duizelen? Nog steeds wordt een substantieel deel van de wereldwijde welvaart verstopt achter de nette gordijnen van schimmige schermvennootschappen in kleine staatjes op eilanden en in bergdalen. Een leger van juristen, accountants en financiers laat zich lekker betalen om de rijkdom van hun schatrijke klanten aan het oog van de wereld te onttrekken. Het zijn moderne pirateneilanden waar soms onrechtmatig verworven goederen vlot en veilig van de hand gaan.

Een blik op de klantenlijst leidt voor de zoveelste keer tot de onthutsende conclusie dat een wereldwijde kliek van politici, ondernemers, celebrity’s en criminelen al decennia lang de kluit belazert. Laat niemand zich er nog over verbazen dat de goede burger daar cynisch van wordt en er ook niet meer echt warm voor loopt om zich aan de regels te houden. Toch is de gepaste reactie niet om uit onmacht de armen in de lucht te steken uit vrees dat we dit nooit opgelost krijgen. De gepaste reactie is koude woede en drastische verandering.

Dit probleem heeft niet altijd op deze schaal bestaan. Door de economische globalisering vanaf de jaren 70 heeft een amorele juridisch-technische elite de kans gezien om een wereldwijd schaduwrijk te bouwen, waarin iedereen die genoeg betaalt zijn fortuin kan verbergen. Het is een parallel universum, waar ons ons kent, waar met jachten, kasteeldomeinen en bankrekeningen wordt geschoven, waar rekeningen worden vereffend maar nooit belastingen worden betaald. Het is een wereld boven deze wereld van waaruit een vettige toplaag op de rest van ons neerkijkt.

Struisvogelredeneringen

De mensen die deze wereld bevolken, rechtvaardigen hun gedrag op basis van klassieke struisvogelredeneringen. Ik wist het niet, ik heb gewoon de papieren getekend, ik doe gewoon wat iedereen in mijn geval zou doen, het is ook allemaal zo lang geleden, het is technisch noodzakelijk om de wereld te laten draaien, het is allemaal wettelijk toegelaten, dus waarom zou ik het niet doen? U kent ze wel, die mechanismen van zelfrechtvaardiging en tunnelvisie. Allicht kan een beetje publieke schandpaal hun ethiek aanscherpen. 

Maar een schandpaal voor de gebruikers van deze parallelle wereld zal het probleem niet oplossen. We moeten vooral de serviceproviders genadeloos aanpakken, de mensen op de achtergrond die het netwerk bouwen, organiseren, in stand houden, herstellen en uitbreiden. Het schaduwnetwerk dat zij opdienen aan hun klanten is geen natuurfenomeen, maar een menselijke constructie. Zij gebruiken achterpoortjes in verdragen, wetten en fiscale regels die ze soms zelf creëren om een financieel spinnenweb te weven waarin de grootste rijkdom spoorloos kan verdwijnen.

Robuuster

Kan wat door mensen werd opgebouwd, dan niet ook door mensen worden afgebroken? Dat is minder eenvoudig dan het lijkt. Netwerken zijn veel robuuster dan centraal aangestuurde systemen. Je kan wel een deel van het netwerk vernietigen door uit te pakken met de Pandora Papers, maar de financiële stromen verplaatsen zich en vloeien daarna via andere kanalen van het ene deel van het netwerk naar het andere. Een dicht netwerk dat 10 procent van zijn links verliest, bijvoorbeeld door de Pandora Papers, kan nog bijna dezelfde functie vervullen als een onbeschadigd netwerk.

Om dat netwerk voor eens en voor altijd onderuit te halen is een meer gecoördineerde aanpak nodig. Het is de zaak om de centrale punten in het netwerk te vinden waarlangs de meeste connecties passeren en die radicaal te vernietigen via gerechtelijke actie. Als we hierin slagen, verliest de hele offshorewereld een belangrijk deel van haar aantrekkingskracht. Wat is het verbergen van je activa nog waard als je ze misschien niet meer kan gebruiken, als ze niet meer converteerbaar zijn in euro’s omdat er geen tegenpartij meer te vinden is, als je offshore opgeslagen rechten op controle en eigendom over activa plots ongeldig worden?

De nationale, Europese en wereldwijde overheden kunnen nu maar beter echt investeren in een gecoördineerde en activistische aanpak om hier paal en perk aan te stellen. Misschien kunnen we hen motiveren door het gebruik van offshores te populariseren. Als we nu eens zelf een serviceprovider zouden opzetten om goedkoop en massaal schermvennootschappen aan te bieden? Huizen, auto’s, bedrijfjes, alles en iedereen in een belastingparadijs. De offshorerevolutie van de bakker en de kruidenier. Misschien kan dat de aandacht van de overheden focussen. Grapje uiteraard. Toch?