Irreguliere migratie tegengaan lukt maar als je grijze economie aanpakt

Enigszins voorspelbaar veroordeelde de rechtse oppositie het nieuwe Europese asiel- en migratiepact als onvoldoende repressief. Niet-gouvernementele organisaties waren er al even snel bij om het pact af te schrijven als een ‘regelrechte ramp voor migranten en asielzoekers’. VN-organisaties zoals de Organisatie voor Migratie (IOM) en het Hoog Commissariaat voor Vluchtelingen (UNHCR) verwelkomden het pact als een belangrijke stap vooruit in de erkenning dat een effectieve aanpak van asiel en migratie een betere Europese samenwerking vereist. 

De hamvraag is natuurlijk of de maatregelen de irreguliere migratie kunnen indijken. Een dosis gezonde twijfel is op zijn plaats.

Dat het terugkeerbeleid invloed heeft op het aantal mensen dat hier irregulier verblijft, staat vast. Dat het verbeteren van dat beleid automatisch tot minder irreguliere migratie leidt, is verre van zeker. Het asiel- en migratiepact pakt namelijk een belangrijke oorzaak van irreguliere migratie niet aan: het werkaanbod voor mensen zonder legale status.

Dat economische aspect is in de publieke debatten wat naar de achtergrond verdwenen. In antimigratiekringen worden irreguliere migranten weggezet als profiteurs die vooral uit zijn op de Europese sociale zekerheid. Voorstanders van een (uitgebreider) opengrenzenbeleid portretteren diezelfde migranten dan weer als kwetsbare behoeftigen aan wie het welvarende Europa hulp verschuldigd is.

Beide kanten gaan eraan voorbij dat het in de eerste plaats gaat om mensen die een weloverwogen migratiebeslissing hebben genomen. Meestal weten ze dat een legaal verblijf en de bijbehorende sociale steun hoogstwaarschijnlijk niet voor hen is weggelegd. Toch wagen ze een onzekere en niet zelden gevaarlijke tocht naar Europa, in de hoop op werk.

Door het arbeidsaanbod blijft Europa, alle restrictieve maatregelen ten spijt, een aantrekkingskracht uitoefenen. Dat heeft te maken met de omvangrijke grijze economie, een ander blijvend Europees fenomeen. Voor 2022 wordt het aandeel van economische activiteiten dat zich volledig of gedeeltelijk buiten het wettelijke kader afspeelt op ongeveer 17 procent van het Europese bruto binnenlands product geschat. In Italië en Griekenland gaat het om 20 procent, in België om 16 procent en in Oostenrijk om 7 procent. Die grijze economie vormt een belangrijke bron van werk voor irreguliere migranten. Ze heeft die migranten ook nodig om te blijven functioneren.

Werkgevers in grijze zone

Gesprekken met migranten tonen aan dat werkgevers in die grijze zone hen via allerhande netwerken actief benaderen, tot in hun land van herkomst toe. De arbeidsvoorwaarden die de migranten krijgen aangeboden, zijn vanuit ons oogpunt onaanvaardbaar. Maar ze zijn veel beter dan wat pakweg op het Afghaanse of Pakistaanse platteland kan worden verdiend.

De Europese wetgeving die het mogelijk maakt hier op legale wijze te komen werken, is vooral gericht op ‘hoogopgeleid talent’ en, tot op zekere hoogte, seizoensarbeid. Maar de praktijk toont aan dat die legale trajecten voor veel economische sectoren niet volstaan om de krapte op de arbeidsmarkt op te lossen. Ze hebben ook nood aan permanente arbeidskrachten die niet hoogopgeleid zijn. Ook hoge sociale bijdragen en belastingen maken het voor werkgevers die het met de wetgeving niet zo nauw nemen aantrekkelijk een beroep te doen op informele arbeid.

Irreguliere migratie is geen goede zaak. Niet voor de betrokkenen, voor wie uitbuiting en misbruik dreigt. En, ondanks de reële economische bijdrage van migranten zonder papieren, ook niet voor de Europese samenlevingen. Migratie wordt maar aanvaard als alleen mensen die binnen de bestaande wetgeving vallen hier kunnen blijven en werken. Irreguliere migratie riskeert het draagvlak voor alle migratie te ondermijnen.