Inflatie eerst overschat, dan onderschat: nemen we dan maar de bluts met de buil?

De inflatie valt beter mee dan verwacht. In oktober bedroeg die volgens de Belgische statistiekdienst Statbel amper 0,36 procent, terwijl dat in september 2,39 procent was. Volgens het Europese statistiekbureau Eurostat, dat een iets andere methode hanteert, kende ons land het voorbije jaar zelfs een deflatie van -1,7 procent. Daarmee is ons land al enkele maanden de beste leerling van de Europese klas. Nergens lijkt de inflatie zo goed onder controle als hier. Daardoor worden onze lonen dit jaar minder geïndexeerd dan we in het begin van het jaar verwachtten.

Tegelijk werd voeding fiks duurder tegenover een jaar geleden. De gemiddelde Belgische voedingprijzen lagen eind oktober 9 procent hoger dan een jaar eerder. Ook elektronica, consumentenproducten, huur en kleding werden fors duurder. Waarom is de inflatie dan zo laag?

Dat komt vooral omdat de prijzen voor elektriciteit en vooral gas, die relatief zwaar wegen bij de indexatie, spectaculair zijn gedaald. De chantage van de Russische president Vladimir Poetin is mislukt. Europa heeft de uitblijvende Russische gasleveringen snel kunnen vervangen door meer gas uit Noorwegen en vooral door een grotere aanvoer van overzees vloeibaar gas. Voeg daar een uitzonderlijk milde herfst aan toe en je krijgt gasvoorraden die aan het begin van de winter tot de nok gevuld zijn. Daarnaast hebben de Fransen weer meer kerncentrales aan de praat gekregen, wat het aanbod van elektriciteit structureel heeft uitgebreid.

Ook de hernieuwbare-energierevolutie speelt een rol. Het overgrote deel van de investeringen in nieuwe elektriciteitsproductie gebeurt in zonne- en windenergie. De investeringen in batterijparken nemen hand over hand toe. Gezinnen en bedrijven hebben hun vraag structureel verminderd door energiebesparende investeringen en relatief eenvoudige gedragswijzigingen. Samen met het toegenomen aanbod van gas en elektriciteit heeft dat geleid tot een spectaculaire daling van de energieprijzen.

Overschat en onderschat

Toch blijft een vraag als een splintertje in mijn brein zeuren: waarom is de inflatie in België zoveel meer gedaald dan in de rest van Europa? In elk land is het aanbod van gas en hernieuwbare elektriciteit gestegen en werd de vraag structureel verminderd. Bovendien hebben we de lonen meer geïndexeerd dan welk land ook, wat via een loon-prijsspiraal net tot meer inflatie had moeten leiden. Waarom is onze inflatie dan zo laag? Op het eerste gezicht is er geen enkele goede verklaring voor.

Misschien is een deel van het verhaal dat we de inflatie in 2022 hebben overschat en dat we haar in 2023 onderschatten, door fouten in de berekeningswijze. Het gewicht van energie in de index is te groot: het werd jaren geleden vastgelegd en ondertussen verbruiken we minder.

Daarnaast gaat de berekening van de inflatie ervan uit dat iedereen de variabele prijs voor gas, elektriciteit en huisbrandolie betaalt. Maar op de piek van de energiecrisis in 2022 had de meerderheid van de bevolking een vast contract. Daardoor was de gemiddelde inflatie die we ervoeren een pak lager dan die in de officiële statistieken.

Dit jaar gebeurt het omgekeerde. Velen hebben intussen een variabel contract dat duurder is dan hun vroegere vaste contract. We betalen in de realiteit gemiddeld ongeveer hetzelfde of iets meer dan vorig jaar, maar in de berekening van de inflatie doen we alsof we spectaculair veel minder betalen.

Onzekerheid

Het systeem heeft eerst de inflatie overschat en daarna onderschat, maar op de langere termijn klopt het wel. Moeten we dan maar de bluts met de buil nemen?

Het probleem is dat onze gebrekkige inflatieberekening onnodige ruis toevoegt. Door de automatische indexatie zijn begin dit jaar de lonen en uitkeringen iets te veel gestegen. Daardoor zijn organisaties, bedrijven en overheden in de problemen gekomen. Dit jaar zal de echte prijsstijging net groter zijn dan de officiële inflatie. De lonen en de uitkeringen zullen in de nabije toekomst net te weinig stijgen, wat tot frustratie en ontevredenheid zal leiden bij wie zijn kosten ziet toenemen, maar zijn inkomsten niet.

Het Belgische systeem van indexatie en loonmatiging werkt, omdat het onzekerheid en fricties vermindert. Maar nu blijkt dat we onnodige fricties en frustraties toevoegen, terwijl we perfect weten hoe we dat kunnen oplossen. We moeten de gewichten van energieproducten in de indexkorf sneller updaten. De energiewaakhond CREG moeten we mandateren volledig geanonimiseerd de echte prijzen en hoeveelheden op te vragen bij de leveranciers, zodat we de juiste energie-inflatie kunnen berekenen. Zo wordt de indexatie weer een bron van stabiliteit in plaats van onrust. Alleen de naderende verkiezingen houden ons tegen. Toepassen na de verkiezingen dus.