In de ketting van justitie falen meerdere schakels

Door Jan Nolf, Justitiewatcher en Radiorechter bij Radio 2. Auteur van het boek ‘De kracht van rechtvaardigheid’  (2016), een pleidooi voor een betere justitie

Het meest ouderwetse beeld van justitie is wellicht een ketting: een ketting met een ijzeren bol om misdadigers aan vast te kluisteren. Justitie is ook in veel andere opzichten een ketting. Er is de ketting van het onderzoek, van politie naar parket, naar onderzoeksrechter, raadkamer en correctionele rechtbank of assisen. Er is de ketting die justitie ketent aan ons allemaal, de samenleving. Er bestaat geen vrije samenleving zonder justitie als waarborg voor de veiligheid. Er bestaat evenmin justitie zonder waarborgen voor een fair en efficiënt proces.

De moord op Julie Van Espen duwt ons land in een sfeer die dicht aanleunt bij de donkerste dagen van Dutroux. Het wreedaardig wegrukken van een jong meisjesleven heeft ieder van ons in het hart geraakt. We willen allemaal ons gruwen en onze verontwaardiging uitschreeuwen. Nee, dit is geen waan van de dag, dit gaat over de kern van wat we liefhebben en koesteren.

Je kan niet zeggen dat politie en justitie na deze onrustwekkende verdwijning geen snel en goed werk hebben verricht. Integendeel, dat onderzoek verliep zelden sneller en beter. Daarmee is ook bijna alles gezegd, en niemand getroost.

De verdachte werd twee keer veroordeeld voor verkrachting. De eerste keer zat hij blijkbaar zijn hele gevangenistijd uit. Er is nauwelijks een betere demonstratie mogelijk om duidelijk te maken dat een gevangenisstraf, bij uitstek voor seksuele delinquenten, niet werkt, niet afremt, niet beveiligt. Om slachtoffers te voorkomen moet het strafbeleid inwerken op de dader. In de afgelopen decennia is het terechte respect voor slachtoffers (ook verkeersslachtoffers) uitgemond in woede en een drang naar wraak.

Het strafbeleid is stelselmatig verhard. We hebben de nabestaanden ei zo na de sleutel voor de vrijlating van de daders in handen gegeven (af en toe duikt ook het voorstel op om slachtoffers vetorecht te geven bij de behandeling van zaken door de strafuitvoeringsrechtbank) en het probleem daarmee enkel uitgesteld: met langere gevangenisstraffen, waarvan we het maximum nu nog eens zouden kunnen verhogen. Dat is pas de waan van de dag, want we wanen ons veiliger met een steeds straffer beleid dat misleidt.

Treinticket

Het beste dat politici nu kunnen doen, is een treinticket naar Nederland boeken. Daar kunnen ze leren waarom ons buurland een veel lager cijfer van recidive kent en gevangenissen kan sluiten in plaats van bijbouwen. Belgische politici moeten daarvoor zelfs niet eens naar de noorderburen: ook een korte rit naar de vorig jaar geopende afdeling van het Universitair Psychisch Centrum in Bierbeek kan de weg naar de toekomst wijzen.

Ze kunnen er Frank Van den Bleeken ontmoeten, die al meer dan 33 jaar vastzit als geïnterneerde voor moord en verkrachting. Omdat hij geen plaats kreeg in een Nederlands forensisch psychiatrisch centrum vroeg hij zelfs euthanasie aan. Het was de verdienste van minister van Justitie Koen Geens (CD&V) hem - oog in oog in zijn cel - daarvan af te brengen en versneld werk te maken van een menswaardige opvang voor geïnterneerden.

Laat u niets wijsmaken, zoals in het angstfeuilleton voor de kernpsychopaten Marc Dutroux en Ronald Janssen: zij komen nooit meer vrij. Bij Kim De Gelder wordt nu eindelijk ernstig de piste van de internering bewandeld. Die zal - in strijd met wat gepleit werd tijdens het proces - ons meer beveiligen dan zijn gevangenisstraf.

Investeringen

Ondertussen moeten we af van de illusie dat justitie - vooral als het over seksuele delinquentie gaat - het alleen aankan. Zowel preventie als bestraffing werkt alleen met een multidisciplinaire aanpak en die vergt dan weer nieuwe investeringen in mensen en middelen.

Dat zijn de ‘slimme’ investeringen in justitie, veel meer dan die in betonnen kerkers en ijzeren tralies. Het vraagt ook om een aangepast strafwetboek en aangepaste procedures - iets waar Geens zijn tanden op brak door het verzet van conservatieve magistraten. Onafhankelijkheid verwarren met onverantwoordelijkheid, daar heeft een oude, hoge kliek van togadragers een handje van weg.

De laatste schakel in de ketting die faalde voor Julie is de burger zelf. Wij. Voor justitie betalen we per burger 80 euro per jaar. Dat is iets minder dan Nederland (95 euro), iets meer dan Italië (73 euro) en (terecht) veel meer dan Frankrijk (54 euro) - zo rekende professor Benoît Allemeersch (KU Leuven) uit.

We moeten dus wat hoger durven te mikken, maar vooral eisen dat de middelen goed verdeeld en efficiënt ingezet worden. Laat die inzet niet onderzoeken door de voor de helft gepolitiseerde, altijd wat zacht aaiende Hoge Raad voor de Justitie die haar eigen benoemingen beschermt, maar door een Comité J. En roep die hermelijnen togadragers ter verantwoording naar het parlement: het evenwicht der machten eist dat. En de nagedachtenis van Julie.