Ik wil mijn grootmoeder die tweede bevrijding gunnen

Mijn grootmoeder, die deze week haar 90ste verjaardag vierde, heeft het nog bewust meegemaakt: de bevrijding van ons land in 1944. Beeld het u in: de geallieerden rukken op vanuit Frankrijk, de Wehrmacht maakt haastig aanstalten om te vertrekken. Iedereen voelt dat het slechts een kwestie van tijd is voor het Derde Rijk roemloos ten onder gaat. Op de Britse radio (streng verboden om naar te luisteren, maar wie maalt daar nog om?) hoort u dat Amerikaanse soldaten uw stad hebben bereikt.

In een vlaag van euforie hangt u de Belgische driekleur uit het raam. Maar helaas, juist op dat moment dendert de laatste divisie van de Wehrmacht voorbij. U wordt doodgeschoten in uw eigen raam. Een uur later paraderen de geallieerden door de stad en barst iedereen uit in feestvreugde. Kan het tragischer?

In die situatie bevinden we ons in deze pandemie. Al bijna een jaar van onze vrijheid beroofd, en tweeënhalf miljoen mensen wereldwijd ook van hun leven. Maar de redding is nabij. Wat weinig wetenschappers een half jaar geleden durfden te denken, laat staan beloven, is vandaag werkelijkheid: we beschikken over meerdere vaccins met zeer hoge effectiviteit.

Alleen: het virus is nog niet definitief uitgeteld. Politici lijken deze week uit de lucht te vallen, maar een derde golf is de kroniek van een aangekondigd onheil. De opmars van de besmettelijker Britse (en Zuid-Afrikaanse) variant werd al sinds eind december voorspeld in de modellen van biostatistici en epidemiologen als Tom Wenseleers en Niel Hens. Dit is een schoolvoorbeeld van evolutie door natuurlijke selectie. Omdat de Britse variant ongeveer 50 procent besmettelijker is, was het een kwestie van tijd voor hij het oude coronavirus zou wegdrukken (dat duurt ongeveer acht weken). De modellen voorspelden dat hij tegen eind februari dominant zou worden en dat is precies wat gebeurde.

Molshoop

Hoe hoog deze golf wordt, weten we nog niet zeker en hangt in grote mate van onszelf af. Optimistische experts voorspellen een bescheiden molshoop, uitgaande van de huidige maatregelen, omdat ze rekenen op gunstig weer en opgebouwde immuniteit. Als het Overlegcomité dezelfde blunder had gemaakt als de regering-Wilmès in september (versoepelen bij stijgende cijfers), was een dramatische derde piek onafwendbaar. Aan die steen heeft men zich gelukkig geen derde keer gestoten.

Wat je de regering wel kan verwijten, is dat ze de bevolking valse hoop gaf door haar de wortel van versoepelingen voor de neus te houden. Nauwelijks een maand geleden was de teneur dat de Britse variant ‘hetzelfde virus’ was en dat we moesten ophouden met paniek zaaien omdat mensen anders hun motivatie zouden kwijtspelen. De bevolking kreeg de indruk dat we vanaf 1 maart weer van alles zouden mogen.

Maar omdat de Britse variant een hogere besmettelijkheid heeft, wil dat zeggen dat - met behoud van dezelfde maatregelen en zonder gedragswijzigingen - het reproductiegetal een flink stuk stijgt. Helaas hebben politici (en ook sommige experts) de afgelopen maand verzuimd om uit te leggen dat we met een nieuw gevaar kampen, een epidemie in een epidemie. Een besmettelijker variant is gevaarlijker dan een dodelijker variant, omdat veel meer mensen besmet raken en dus sterven.

Hier speelt - alweer - het cruciale verschil tussen een lineaire toename en een exponentiële toename. De huidige maatregelen volstonden om het oude coronavirus in te dammen, want diens reproductiegetal R zit al een tijdlang onder 1. De R-waarde van de Britse variant zit er een flink stuk boven (rond 1.25), en het is helaas de Britse variant die vanaf nu de toon zet. Zonder varianten was de epidemie bijna voorbij.

Doorgeprikte illusies

Als iets de motivatie van de bevolking keldert, zijn het doorgeprikte illusies. De vraag is niet meer of we bij het volgende Overlegcomité kunnen versoepelen, maar of we wel of niet moeten verstrengen. Het uitblijven van versoepelingen voelt aan als een verstrenging, omdat we allemaal op versoepelingen hoopten, maar epidemiologisch ligt dat anders.

Een coviddode of -besmetting in deze fase is tragisch, op dezelfde manier als het in 1944 tragisch was om door je raam doodgeschoten te worden door de terugtrekkende bezetter. Het was volkomen onnodig als je nog even had doorgebeten. Als de redding nabij is, moet je de aandacht niet laten verslappen. ‘You have to double down’, zoals Anthony Fauci zei. Je moet een tandje bijsteken.

Stel je voor dat je alsnog besmet raakt, dat je een maand lang doodziek bent en een jaar later nog niet hersteld bent (zoals tienduizenden Belgen die tijdens de eerste golf besmet werden). Of erger: stel je voor dat je vader, moeder of grootouder besmet wordt en volgende maand doodgaat, rond het moment dat hun geplande prik in de agenda stond. Zou dat niet bijzonder tragisch zijn?

Ik wil mijn eigen grootmoeder van 90 - nog altijd kerngezond - die tweede bevrijding gunnen.

Maarten Boudry

Wetenschapsfilosoof en houder van de Leerstoel Etienne Vermeersch aan de UGent. Samen met Joël De Ceulaer schreef hij 'Eerste hulp bij pandemie. Van Achterafklap tot Zwarte Zwaan' (2021)