Hoe verder de instituties zijn aangetast, hoe moeilijker het economisch herstel

Met meer dan gewone aandacht kijk ik naar wat Javier Milei als nieuwe president van Argentinië gaat doen. Het land is al decennia een voorbeeld van economische regressie. Het hoorde in de 19de eeuw tot de rijkste landen ter wereld. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog bevond het zich nog op het niveau van de Verenigde Staten inzake inkomen per hoofd.

De jaren 30 in Argentinië staan bekend als het ‘infame decennium’, waarbij een staatsgreep gevolgd werd door een almaar verder gaand protectionisme en dirigistische interventies in de economie. Sindsdien kende het land een tumultueuze economische geschiedenis, met geregeld periodes van nationalisaties en hyperinflatie.

In zo’n land is het allesbehalve gemakkelijk een structureel herstel te bewerkstelligen. Een korte groeispurt volstaat niet om welvarend te worden. Het komt erop aan die groei decennia vol te houden.

Het recept daarvoor is allesbehalve eenvoudig. Laat staan het in de praktijk te realiseren. De landen die er wel in slagen, zien ook veel andere indicatoren mee evolueren, van levensverwachting over gezondheid, geletterdheid en in veel westerse gevallen ook sociale mobiliteit en emancipatie van vrouwen.

Geografie

Soms speelt ook geografie een duidelijke rol. Voor veel Afrikaanse landen hangt welvaart samen met het aantal kilometers kustlijn. Befaamd is ook de stelling dat in horizontaal gealigneerde continenten zoals Europa en Azië technologie en kennis zich vlotter verspreidde. Terwijl in verticaal gealigneerde continenten, zoals Afrika en Latijns-Amerika, meerdere microklimaten de verspreiding van gewassen, gedomesticeerde dieren en mensen hinderden.

De welvaartsgroei tussen de keizers Augustus en Marcus Aurelius wordt deels toegeschreven aan het zachtere ‘Romeinse klimaatoptimum’. Terwijl de Kleine IJstijd in de 15de eeuw de groei van steden afgeremd zou hebben. Een ruw landschap hangt in het algemeen samen met minder welvaart. In Afrika daarentegen vinden ze dat bergen een gunstig effect hadden, omdat ze de slavenhandel belemmerden.

Instituties en cultuur

Dat het verschil in welvaart tussen Noord- en Zuid-Korea niet aan de geografie te wijten is, beseft iedereen. Veel fundamentele economische verschillen worden verklaard door instituties en cultuur. Dat gaat van rechtszekerheid, over vrijheden tot het inperken van machtsmisbruik van overheden.

Tijdens de Britse Glorieuze Revolutie accepteerden koning William en koningin Mary de privileges van het parlement en fundamentele vrijheden. Eigendomsrechten werden zo verankerd dat ze een enorme stimulans gaven aan de ontwikkeling van de kapitaalmarkt. Daardoor kon de overheid zich ook heel goedkoop financieren, wat later van fundamenteel belang bleek in de Napoleontische oorlogen.

Zuid-Afrika

Instituties creëer of hervorm je niet zomaar. Dat toont niet alleen het geval van Argentinië aan, maar ook de moderne geschiedenis van Zuid-Afrika. Na het nominatief verdwijnen van het apartheidsregime leek het voor sommigen in de sterren geschreven dat het land alles had om tot de hoogste niveau van welvaart op te klimmen. Maar de economische groei blijft er schamel. De vruchten worden ook niet geplukt door de brede bevolking. Ongelijkheid en werkloosheid scheren er hoge toppen. De kloof tussen blank en zwart is er zelfs vergroot.

Ondanks de aanwezigheid van energiebronnen heeft het land zijn energie-infrastructuur laten verloederen, net als andere basisdiensten zoals water- en transportinfrastructuur. Zuid-Afrika blijft verzanden in een moeras van politiek wanbestuur.

Cultuur kan ook evolueren: fatalisme is niet gepast. Misschien kan een recept als dollarisering aanslaan in Argentinië. De hyperinflatie vergt er allicht een paardenmiddel. Maar hoe verder betonrot de instituties heeft aangetast, hoe moeilijker een fundamenteel herstel. In Nederland staat de bestuurscultuur zelf ter discussie. Nu ook nog in ons land?