Grootste economische dreiging voor Turkije is autoritarisme

De burgemeester van Istanboel, Ekrem İmamoğlu, die de regerende AKP-partij twee keer heeft verslagen in lokale verkiezingen, is vorige week gearresteerd op de dag dat hij zijn kandidatuur voor de presidentsverkiezingen van 2028 zou aankondigen. De aanklachten tegen hem gelden als politiek gemotiveerd. İmamoğlu wordt gezien als de meest geloofwaardige uitdager van de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan. Oppositieleiders noemen zijn arrestatie geen toeval.

Bij de protesten die daarop in het hele land losbarstten, sloten miljoenen zich aan. Voor velen gaat dit niet langer over één man of één gerechtelijke beslissing. Het gaat om een politiek systeem dat zijn legitimiteit heeft verloren. In heel Turkije vragen mensen zich af of het land dermate naar een autoritaire koers is afgegleden dat er geen weg meer terug is.

Centraal in de onrust staat de economie. Bij de protesten in 2013 in het Gezi Park werd Turkije nog beschouwd als een opkomend economisch succesverhaal. De groei was sterk, de inflatie schommelde rond 6 procent en de lira, de nationale munt, was stabiel. De AKP-regering dwong respect af van de markten en buitenlandse investeerders.

Maar dat rooskleurige beeld is uit elkaar gevallen. In 2025 is de groei lager en blijft de inflatie op tweecijferige niveaus, ondanks de recente terugkeer van de centrale bank naar een orthodox monetair beleid. Terwijl een deel van het buitenlands kapitaal dat verloren was gegaan door jaren van economisch wanbeleid vorig jaar begon terug te druppelen, heeft de arrestatie van İmamoğlu het vertrouwen van beleggers opnieuw geschokt. De lira is gekelderd en de risicopremie (het extra rendement tegenover een risicoloze belegging) van Turkije is gestegen.

De diepere boodschap van het protest is duidelijk: economische prestaties zijn onlosmakelijk verbonden met institutionele gezondheid. Je kan competente technocraten hebben bij de centrale bank en het ministerie van Financiën, maar als de rechterlijke macht gepolitiseerd is, de media gemuilkorfd en academische instellingen belegerd, volstaan die eersten niet langer. Buitenlandse en binnenlandse investeerders zien in het politieke risico ook een economisch risico.

Vrije verkiezingen en competente technocraten alleen houden een democratie niet in stand. Instellingen doen dat. En als de rechtsstaat wordt uitgehold, afwijkende meningen het zwijgen wordt opgelegd en universiteiten en media hun onafhankelijkheid verliezen, zal ook de economie wankelen.

İmamoğlu is niet alleen een populaire burgemeester, maar ook een nationaal symbool van politiek pluralisme en democratische mogelijkheden. Zijn verkiezingszeges weerspiegelden een breed gedragen verlangen naar verandering. Dat hij opgepakt is, toont dat het regime van Erdoğan niet bereid is die verandering democratisch te laten verlopen.

Terwijl de protesten van 2013 grotendeels werden gedreven door seculiere, stedelijke jongeren, overspannen ze vandaag sociale, generatie- en ideologische kloven. Studenten, vakbondsmedewerkers, eigenaars van kleine bedrijven, conservatieve jongeren, liberalen, ouderen en Koerden gaan samen de straat op. Ze protesteren tegen het opzettelijke misbruik van staatsinstellingen om afwijkende meningen te criminaliseren en economische ongelijkheid te verankeren.

Als justitie wordt gepolitiseerd, worden andersdenkenden verraders en profiteert wie op één lijn staat met het regime, terwijl onafhankelijke stemmen worden gestraft en gemarginaliseerd. Structurele problemen - zoals vrouwenmoord, ongelijkheid in het onderwijs en rechteloosheid voor jongeren - worden niet aangepakt, omdat publieke middelen worden aangewend om de geschiedenis te herschrijven en de getrouwen te belonen.

Universiteiten

Dat moet niet alleen Turkse burgers verontrusten, maar ook de bondgenoten van het land, vooral de Verenigde Staten. De parallellen met de regering van president Donald Trump vallen moeilijk te ontkennen. In tegenstelling tot veel Europese democratieën, die de gevangenneming van İmamoğlu snel hebben veroordeeld, komt er op de erosie van de democratische instellingen in een NAVO-lidstaat met 85 miljoen inwoners nauwelijks reactie vanuit de VS.

Erger nog, de patronen die we het afgelopen decennium in Turkije hebben gezien, tekenen zich ook af in de VS. Ook de regering-Trump heeft het gemunt op de universiteiten. Aanvallen op de academische vrijheid, de afwijzing van wetenschap en de bevordering van samenzweringstheorieën maken allemaal deel uit van de institutionele rot die Turkije sinds 2013 meemaakt.

Of het nu gaat om het ontkennen van het goed gedocumenteerde verband tussen rentetarieven en inflatie (zoals Erdoğan heeft gedaan) of het verwerpen van klimaatwetenschap, het herschrijven van de geschiedenis van 6 januari (de bestorming van het Congres in Washington D.C.) en het verspreiden van verkeerde informatie over Covid-19 (zoals Trump heeft gedaan), aanvallen op de waarheid zijn essentieel voor een autoritaire heerschappij. Universiteiten zijn niet alleen centra om te leren, ze zijn ook de hoeders van de publieke rede. Zonder universiteiten stort de democratie in elkaar.

Turkije is nog geen mislukte democratie, maar het is goed op weg er een te worden. Of het land terugkeert naar het pad van de institutionele hervormingen of verder afglijdt naar autoritarisme, hangt af van de keuzes die de komende dagen worden gemaakt. De internationale gemeenschap - met name de VS - letten maar beter goed op. Niet alleen vanwege het geopolitieke belang van Turkije, maar ook omdat de strijd die zich in de straten van Istanboel tussen studenten en veiligheidstroepen ontvouwt een afspiegeling is van een wereldwijde strijd tussen de democratie en haar vijanden.

Democratieën sterven zelden plotseling. Hun ondergang is het hoogtepunt van een proces met politieke vervolgingen, het opsluiten of uitsluiten van tegenstanders, criminalisering van protest, controle over universiteiten en het stilzwijgen van wie het beter weet. Om de Britse dichter Dylan Thomas te parafraseren: de Turken laten zien dat ze niet zachtjes de autoritaire nacht in zullen gaan.

Copyright: Project Syndicate