Europa moet zich voorbereiden op tweede termijn van Trump... én van Biden

Volgende week dinsdag, op 5 maart, is het Super Tuesday in de Verenigde Staten. Meer dan 15 staten, waaronder Californië en Texas, trekken naar de stembus om de Democratische en Republikeinse kandidaten te kiezen die het in november tegen elkaar moeten opnemen bij de presidentsverkiezingen. De dag erna zijn de voorverkiezingen de facto voorbij. Het land kan zich dan opmaken voor de lang aangekondigde rematch tussen de huidige president Joe Biden en zijn voorganger Donald Trump, waarvan twee op de drie Amerikanen zeggen dat ze die eigenlijk niet willen.

De meeste Europese hoofdsteden vrezen een terugkeer van Trump in het Witte Huis, zeker nadat hij in een campagnespeech heeft verklaard dat de Russische president Vladimir Poetin kan doen ‘what the hell he wants’ met NAVO-bondgenoten die niet genoeg bijdragen tot de defensieve alliantie.

Europa bibbert niet alleen bij het idee dat Trump de Amerikaanse veiligheidsgarantie voor het continent in twijfel trekt, maar ook dat zijn tweede regering van plan is een nieuwe trans-Atlantische handels- en monetaire oorlog te ontketenen. Trump belooft een algemeen invoertarief van 10 procent voor alle goederen die Amerika binnenkomen (zelfs 25% voor handel uit China). Hij dreigt er ook mee de dominante positie van de dollar in het internationale betalingssysteem als wapen te gebruiken. Zo wil hij landen die handeldrijven of nauwe contacten onderhouden met de vijanden van de VS, zoals China en Iran, op andere ideeën brengen. Zulke ‘secundaire sancties’ braken meerdere Europese bedrijven met Iraanse belangen al zuur op tijdens Trumps eerste termijn.

Bende profiteurs

Het goede nieuws is dat de EU en haar lidstaten zich daarop kunnen voorbereiden en helemaal niet onmachtig zijn. Eerst en vooral is Trump eerder een transactionele unilateralist dan een ideologische isolationist. Hij zal niet twijfelen om de marine in te zetten om de vrijheid van de scheepvaart te verzekeren als dat in het commercieel belang van de VS is.

Zijn grootste bekommernis tegenover de Europeanen is dat ze de VS stelselmatig als sukkel gebruiken. De meeste EU-landen ziet hij als een bende profiteurs van Amerika’s naïeve generositeit. Zijn obsessie met de NAVO-richtlijn dat lidstaten minstens 2 procent van hun bruto binnenlands product aan defensie moeten uitgeven is daar een voorbeeld van. Als Europese lidstaten zoals Spanje, Italië, en België - die ver onder die grens zitten - een geloofwaardig plan kunnen voorleggen om dat doel te bereiken, zal Trump de eerste zijn om victorie te kraaien. In Oost-Europa zijn landen nu al van plan hem te paaien met dure contracten en nieuwe aankopen van Amerikaanse wapens, of door legerbasissen te herdopen als Donald Trump.

Meer uitgeven aan defensie is sowieso in het eigenbelang van de EU-lidstaten, zeker als je dat beter kan coördineren op Europees niveau. Maar ook op het gebied van handel en economie heeft de Europese Unie veel troeven in handen om Trump het hoofd te bieden.

Een trans-Atlantische handelsoorlog doet niet alleen Europa, maar ook de Verenigde Staten pijn, zeker als de EU dreigt met vergelding. Sinds 2017 heeft de EU een heel nieuw arsenaal van geo-economische middelen ingevoerd, waaronder een screeningprocedure voor buitenlandse investeringen en een antidwanginstrument dat individuele lidstaten moet beschermen tegen pesterijen van niet-EU-landen. De oorspronkelijke bedoeling van die toolkit was vooral zich te wapenen tegen het China van Xi Jinping, maar ze kan eveneens tegen de VS van Trump worden ingezet. De EU moet alleen bewijzen dat ze die instrumenten ook effectief zal gebruiken als ze in een hoek wordt gedrumd.

Protectionistische Democraten

Maar ook in het geval dat Biden gezond blijft en in november wordt herverkozen, moet Europa veranderen. Ook bij de Democraten heerst al lang de consensus dat Europa meer moet uitgeven aan defensie en meer dan rijk genoeg is om voor zijn eigen veiligheid in te staan, al zijn ze daar veel diplomatischer over en zien ze het nut van bondgenoten.

Op het gebied van handel zijn de instincten van Biden bijna even protectionistisch als die van Trump. Ook hij wil productie- en industriebanen terugbrengen naar Amerika, al hebben die bij de Democraten een groener tintje en verkiest Biden subsidies boven handelstarieven. Ook op het gebied van technologietransfers naar China spreekt de regering-Biden van ‘derisking’ en een ‘kleine tuin met een hoog hek’, maar het risico is dat die tuin alleen maar groter wordt. Biden zal meer moeite doen om op dat vlak nauw samen te werken met de EU. Als het op relaties met China aankomt, verschillen veel Europese leiders evenwel zowel van mening met Biden als met elkaar.

Het is duidelijk dat Europa zich sowieso moet voorbereiden op een nieuwe wereld, waarin de internationale spelregels van de eerste 25 jaar na de Koude Oorlog drastisch zijn gewijzigd. China, Rusland en de Verenigde Staten zijn in de voorbije tien jaar al overgeschakeld naar een veel hardere wereld van realpolitik. In 1991 merkte Mark Eyskens, toen Belgisch minister van Buitenlandse Zaken, op dat Europa een ‘economische reus, een politieke dwerg, en een militaire worm’ was. Het Europa van vandaag staat ongetwijfeld veel verder dan dat. Maar de komende tien jaar moet het toch een tandje bijsteken om te tonen dat het politiek en militair kan meedraaien in die nieuwe realiteit.