EU mag achtertuin niet overlaten aan Turkije, Rusland of China

Veertig Bosnische mark, zo’n twintig euro, vroeg de taxichauffeur voor een ritje van de nieuwe luchthaven naar het stadscentrum van Sarajevo. We zagen er niet echt uit als doorsnee westerse toeristen, maar voelden ons wel zo behandeld. Navraag leerde dat de officiële tarieven duidelijk geafficheerd stonden. Volgens onze eigen berekening kwamen we voor een ritje van 6 kilometer uit op minder dan tien euro.

De taxichauffeur deed een tegenzet en stelde dertig mark voor, nog altijd meer dan anderhalve keer de prijs. De blikken van zijn collega’s spraken boekdelen. De onderlinge solidariteit bleek groot. We hielden voet bij stuk en stapten daarom met onze bagage tot de eerstvolgende tramhalte. In plaats van een comfortabele taxirit spoorden we spotgoedkoop tot aan ons hotel langs de legendarische Sniper Alley.

‘Welcome to Sarajevo’ is de titel van een beklijvende film over de oorlog in de Bosnische hoofdstad. Ons onthaal was evenmin hartelijk. We vertelden over het voorval met de taxi tijdens een lezing aan de Universiteit van Sarajevo. De toehoorders reageerden gegeneerd.

Corruptie en zwartwerk zijn nog altijd een groot probleem in Bosnië en Herzegovina. Net zoals in talrijke Europese landen, ook binnen de Europese Unie.

Een spiksplinternieuwe luchthaven bouwen helpt als signaal dat je deel wil uitmaken van de EU. Maar grote infrastructuurwerken alleen zijn niet voldoende. De mentaliteit mag niet achterblijven. Niet alleen bij politici, diplomaten en ambtenaren. Bij de hele bevolking. Misschien zat de dochter of zoon van de taxichauffeur wel te luisteren naar ons betoog aan de universiteit. Die student kan ook een bijdrage leveren, al was het maar om de volgende westerse bezoeker niet in zijn vooroordelen te bevestigen. EU-lidmaatschap is een zaak van iedereen.

Oorlog in Oekraïne

Daarnaast is het een werk van lange adem. Al enkele jaren na het Dayton-akkoord van 1995, dat een einde maakte aan de Bosnische burgeroorlog, ontpopte de EU zich als een belangrijke partner in de wederopbouw van het land. In 2004 nam de EU de leiding over van de vredesmacht die toeziet op de naleving van het akkoord.

Door interne verdeeldheid diende Bosnië Herzegovina pas in 2016 een officiële aanvraag in om lid te worden van de Unie. De vragenlijst van de Europese Commissie ingevuld terugsturen naar Brussel duurde drie jaar. De Oekraïners hadden daar vorig jaar maar enkele weken voor nodig.

Bosnië verspeelde een volledig decennium, maar ironisch genoeg heeft de oorlog in Oekraïne een kentering veroorzaakt. Uitbreiding staat sindsdien hoog op de agenda van de EU en daar doen de landen van de Westelijke Balkan hun voordeel mee. Tot verrassing van velen verkreeg Bosnië eind vorig jaar de status van kandidaat-lidstaat, samen met Oekraïne en Moldavië.

Uitbreiding niet populair

Vooral in West-Europa is de toetreding van nieuwe lidstaten niet populair. De vorige uitbreidingen zijn nog niet volledig verteerd, problemen in Polen en Hongarije helpen evenmin, en de Westelijke Balkan torst de last van een negatief imago. Dat heeft die voor een deel aan zichzelf te danken.

Bovendien bewijzen politieke machthebbers vooral lippendienst aan de EU. Geen enkele politicus wil grote offers vragen aan de bevolking, want het EU-lidmaatschap van zijn land lijkt een onbereikbaar doel. De EU heeft dus zelf ook boter op het hoofd. Aan de toetredingsvoorwaarden mag niet getornd worden, maar als ze vervuld zijn, mag de EU de kandidaat-landen niet in het ongewisse laten. Aan beide zijden zijn klare taal en politiek leiderschap nodig. Alleen op die manier kan iedereen winnen.

Als EU-lidstaat kan Bosnië definitief stabiliteit en veiligheid aan zijn burgers garanderen. Voor de EU staan haar geopolitieke ambities op het spel. De Westelijke Balkan is de eigen achtertuin en mag om strategische redenen niet overgelaten worden aan Turkije, Rusland, de Golfstaten of China. Ook de bovenmatige en nefaste invloed van Servië in de regio moet aan banden worden gelegd.

Bovendien bieden zich tal van opportuniteiten aan voor onze economie. Het is waarschijnlijker dat een Vlaams bedrijf actief wordt in Sarajevo dan dat een Bosnische bank hier een filiaal opent. Tot slot hebben we de morele verplichting de jongere generaties in de Westelijke Balkan een hoopvol perspectief te bieden.

Welke kandidaat-lidstaten volgens de Europese Commissie voldoende vooruitgang hebben geboekt om nieuwe stappen te zetten richting EU-lidmaatschap, weten we begin volgende maand. In december beslissen de staatshoofden en regeringsleiders. Er zal lef nodig zijn om de critici van EU-uitbreiding te trotseren, de lat niet lager te leggen voor de betrokken landen, en tegelijk een concreet vooruitzicht aan te reiken. Een beetje zoals de student die na de lezing zonder blozen op ons afstapte en aanbood om ons met zijn eigen wagen een lift te geven naar de luchthaven.