Een Saoedische dolkstoot met geopolitieke gevolgen

Horror in Istanboel. Begin oktober bezocht de Saoedische journalist Jamal Khashoggi er het Saoedische consulaat, op zoek naar een document om te kunnen hertrouwen. Hij moest nog eens terugkomen. Sindsdien is van hem niets meer gehoord. Wellicht heeft hij zijn kritische houding tegenover het Saoedische regime, en de huidige kroonprins Mohammad bin Salman alSaoed in het bijzonder, met zijn leven moeten bekopen.

The Washington Post publiceerde deze week zijn laatste column. Daarin stelt Khashoggi dat Arabische regeringen ‘de vrije hand kregen om de media in toenemende mate het zwijgen op te leggen’. Daardoor blijven inwoners verstoken van relevante informatie.

De Turkse autoriteiten maakten de vermoedelijke moord bekend. Dat doet vermoeden dat hun inlichtingendiensten het Saoedische consulaat in Ankara bespiedden. Ze waren in staat de identiteit te achterhalen van een professioneel ondervragingsteam dat kwam invliegen uit Saoedi-Arabië. Het gaat om elite-eenheden van de Saoedische binnenlandse veiligheid die dicht aanleunen bij Mohammad bin Salman al-Saoed, MbS voor de vrienden.

Fata morgana

Heeft de Saoedische kroonprins, die tevens minister van Defensie en hoofd van de Economische Raad is, zijn hand overspeeld? Het lijkt erop. Wat zijn de geopolitieke gevolgen van deze thriller?

Het valt op dat Turkije de zaak lang en breed uitsmeert. Het suggereert dat Ankara de positie van Riyad probeert te verzwakken. Ook president Recep Tayyip Erdogan heeft ambities om zichzelf op te stellen als de morele leider van de soennieten in het bredere Midden-Oosten. Ankara verstevigde recentelijk zijn positie na het akkoord met Rusland over een veiligheidscorridor rond de stad Idlib in de gelijknamige Syrische provincie. De Syrisch-soennitische rebellen, die vroeger uit de hand van Riyad aten, zitten nu in de val.

De vermoedelijke moord - of is het plots een ‘verkeerd gelopen ondervraging’? - ondergraaft het morele gezag van Saoedi-Arabië. MbS lijkt een hervormer, maar is vooral de architect van een verscheurende oorlog in Jemen, waarbij wordt gestreden tegen een vermeende Iraanse interventie vanuit de Houthi in West-Jemen. De vraag is of die bedreiging geen fata morgana is, eerder bedoeld om de machtspositie van MbS in Saoedi-Arabië te versterken. Die boemerang kan nu wel eens terugkomen naar aanleiding van de zaakKhashoggi. Plots worden ook vragen gesteld bij de westerse wapendeals met Saoedi-Arabië.

Dat brengt ons automatisch bij de VS, waar president Donald Trump in moeilijk vaarwater zit. In de eerste maanden van zijn presidentschap smeedde hij een geostrategische band met Riyad. Die draaide om een wapendeal ter waarde van meer dan 100 miljard dollar. Saoedi-Arabië kocht zich als het ware Amerikaanse steun. De zaak-Khashoggi zet vraagtekens bij de politiek van Saoedi-Arabië. Commentatoren stellen lastige vragen.

Toen Canada enkele maanden geleden onrechtstreeks opmerkingen maakte over de mensenrechten in Saoedi-Arabië, werd Ottawa keihard door Riyad aangepakt. Canada kreeg weinig steun van andere westerse landen. De eer is snel gekrenkt bij MbS en dan betaal je een ‘prijs’. Zijn lichtgeraaktheid lijkt ook een vlijmscherpe kant te hebben. Khashoggi bekritiseerde de autoritaire houding van MbS, die ook koninklijke familieleden isoleerde en intimideerde.

Trump probeert tijd te winnen en vraagt ‘nog wat dagen geduld om te wachten op de resultaten van een nader onderzoek’. Hij wil de alliantie met Saoedi-Arabië niet op het spel zetten. Washington kan druk uitoefenen als het wil. Sommigen durven openlijk hun veto uit te spreken over een mogelijk koningschap van MbS. Zal de huidige koning Salman bin Abdoel Aziz al-Saoed dat offer willen brengen? Of moet een naaste medewerker van MbS dan maar in zijn plaats op het zwaard vallen?

Washington en Riyad zoeken naar een ‘wederzijds aanvaardbare uitleg’ voor de dood van Khashoggi. U kan wellicht tussen de lijnen door lezen.