Bosnië en Herzegovina kan strategische partner voor Green Deal zijn

Bosnië en Herzegovina blijft vooral bekend van de brutale oorlog die het land in de jaren 90 teisterde. Hoofdstad Sarajevo vertoont nog altijd de sporen van het losgeslagen etnisch nationalisme waarmee het uiteenvallen van Joegoslavië gepaard ging. Minder bekend is dat naast een prachtige natuur Bosnië en Herzegovina ook rijk is aan metalen en mineralen die van groot belang zijn voor de overslag naar hernieuwbare energie.

De twee gekende ondergrondse reserves liggen mooi verdeeld tussen de twee entiteiten waarin het verdrag van Dayton Bosnië en Herzegovina opdeelde: de Federatie van Bosnië en Herzegovina en de deelrepubliek Servische Republiek.

In de Federatie zijn de ontginningen van onder andere koper, zink, lood en zilver al sinds maart bezig. De investeringen om de mijn operationeel te maken, vertegenwoordigden in 2022 al een kwart van alle buitenlandse investeringen. De verwachting is dat de mijnoperatie op termijn goed is voor jaarlijks 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp).

De ondergrondse reserve in Lopare, een regio in de Servische Republiek, is mogelijk van nog groter belang. In november meldde het Zwitserse mijnbouwbedrijf Arcore de ontdekking van een aanzienlijke voorraad aan lithium, magnesium en andere strategisch belangrijke mineralen. Volgens het bedrijf heeft het Lopare-project het potentieel een van de grootste Europese mijnen in haar soort te worden. Volgens schattingen bedraagt de potentiële jaaromzet 1 miljard euro. Er zou voldoende lithium zijn om jaarlijks tussen 150.000 en 200.000 oplaadbare batterijen te maken. Het mijnbouwbedrijf hoopt in 2027 met de ontginning te beginnen.

Dilemma

De mijnreserves in Bosnië en Herzegovina kunnen een gedeeltelijk antwoord vormen op een dilemma voor de EU. Enerzijds heeft die beslist de overstap te maken van fossiele brandstoffen naar minder vervuilende, ‘groene’ energie. Anderzijds komen de grondstoffen die daarvoor nodig zijn uit slechts een handvol landen buiten de EU. Dat maakt de energietoevoer kwetsbaar, zeker in de huidige geopolitieke context.

Om de strategische autonomie ter zake te versterken heeft de Europese Raad in 2023 beslist dat op termijn ten minste 10 procent van het EU-gebruik aan grondstoffen in de Europese Unie gewonnen moet worden. Bosnië en Herzegovina kan daarin een rol spelen, op voorwaarde dat het land in de nabije toekomst tot de EU wordt toegelaten. De recente beslissing van de 27 EU-leiders om de toetredingsgesprekken met Bosnië en Herzegovina aan te vatten is een belangrijke stap in die richting. Ze kan beschouwd worden als een versnelling van het toetredingsproces dat in 2016 begon, met de aanvraag tot EU-lidmaatschap.

Vanuit economisch perspectief is de vondst van strategisch belangrijke metalen en mineralen een troef voor een land dat de voorbije jaren grote moeite had om buitenlandse investeringen aan te trekken. De concessie-inkomsten zouden de overheid ook goed van pas komen, bijvoorbeeld om de infrastructuur en openbare diensten te verbeteren.

Daarnaast zullen de mijnen en de toeleveranciers broodnodige tewerkstelling creëren. Dat is van groot belang in een land dat al jaren lijdt onder een exodus aan arbeidskrachten. Zonder verandering voorspellen de Verenigde Naties een inkrimping van de bevolking van 3,5 miljoen in 2020 tot 1,5 miljoen in 2027. Vooral jongeren zien weinig toekomst in een land dat hen zowel politiek als economisch volledig verstard lijkt.

Toch kunnen beide mijnprojecten onder de lokale bevolking op weinig bijval rekenen. Activisten en academici sloegen al alarm over de negatieve milieu-impact. Ze twijfelen er sterk aan dat de Europese regels in de praktijk worden toegepast. Er bestaat ook een wijdverspreid scepticisme dat de extra overheidsinkomsten de bevolking ten goede zullen komen.

Corruptie

Het recentste vooruitgangsrapport van de Europese Commissie over Bosnië en Herzegovina maakt duidelijk dat die vrees niet ongegrond is. Het rapport, dat dateert van vorig jaar, stelt botweg dat de inspanningen voor de preventie en het bestrijden van corruptie ‘onbeduidend’ zijn. Het verwijst vooral naar de voortdurende politieke inmenging in het juridische apparaat. Gezien de grote bedragen die ermee gemoeid zijn, is het risico dan ook reëel dat de opbrengsten van de mijnconcessies oneigenlijk gebruikt worden, en dat met de bescherming van het milieu een loopje wordt genomen.

Het is nu aan de EU om de toelatingsgesprekken als hefboom te gebruiken om de autoriteiten tot een radicale koerswijziging in de corruptiebestrijding te bewegen. De nood aan grondstoffen is er, maar mag een blijvende druk op het land om een effectieve rechtsstaat op te bouwen niet in de weg staan. De verdere democratische ontwikkeling van het land, de enige garantie voor een duurzame vrede, moet een prioriteit blijven. Bosnië en Herzegovina biedt de EU een unieke kans om aan te tonen dat de Europese Green Deal ook positief kan zijn voor een land dat de grondstoffen heeft om de groene omwenteling mee waar te maken.