Aan imitatoren van Tom Cruise hebben we niks

In de film 'Minority Report' slaagt Tom Cruise erin misdrijven op te lossen die in de toekomst gepleegd zullen worden. Vandaag zijn er commentatoren die het verkiezingsresultaat al kunnen analyseren nog voor de verkiezing heeft plaatsgevonden. Er verschijnen doorwrochte artikels die een verklaring zoeken voor de overwinning van Conner Rousseau (Vooruit). Anderen hebben het over een ‘gitzwarte’ zondag en zoeken ijverig de achtergronden daarvan.

Ik bewonder de analisten die dat kunnen. Want ze spreken over een gebeurtenis in een verre toekomst, ten minste naar politieke maatstaven. Tom Cruise krijgt de hulp van artificiële intelligentie. Zou dat met die analisten ook zo zijn? Ik nam even de proef op de som en vroeg aan ChatGPT: ‘Wie wint de verkiezingen van 9 juni 2024 in België?’. Het resultaat was nogal ontgoochelend: ‘Als AI-model kan ik geen specifieke voorspelling doen. Het is raadzaam de peilingen te volgen en analyses van politieke experts te raadplegen.’ De AI verwijst me dus door naar menselijke intelligentie. Een intelligent antwoord, dunkt me.

Volgens mijn menselijke intellect zal Vooruit volgend jaar 10,8 procent van de stemmen halen en het Vlaams Belang 18,6 procent. Dat is hetzelfde resultaat als in 2019. Uit Nederlands politicologisch onderzoek blijkt dat het vorige verkiezingsresultaat een betere voorspeller is van de verkiezingsuitslag dan de peilingen. Dat verandert pas vlak voor de verkiezingen. Alleen dan voorspellen de peilingen het resultaat beter.

Catastrofe

Kijk naar 2003. Pas in het weekend voor de verkiezingen pikt een peiling het signaal op van de electorale catastrofe waarop Agalev afstevent. Of neem de verkiezingen van 2019. Het is wachten tot de allerlaatste peiling vooraleer we een glimp opvangen van de nakende spectaculaire overwinning van het Vlaams Belang. Tot dan schommelt de extreemrechtse partij constant rond 10 procent. Terwijl Groen de verkiezingen met 15 procent glansrijk zou winnen.

Behalve net voor de verkiezingen lijken de peilingen vooral een ‘gezond verstand’-consensus in de Wetstraatbubbel te weerspiegelen. Het kan toch niet anders of een toffe gast als Conner Rousseau zal de verkiezingen winnen? Als de schoolkinderen massaal op straat komen voor het klimaat, kan het toch niet anders of Groen zal sterk scoren? En als Groen nu klungelt in de federale regering, kan het toch niet anders dan dat 2003 zich herhaalt?

Maar de kiezer is een raar beestje. Soms lijkt hij wat op de belegger. Steeds weer heeft hij er een handje van weg om precies het tegenovergestelde te doen van wat de analisten verwachten. Een schandaal in een partij vlak voor de verkiezingen? De electorale catastrofe wenkt, roepen de analisten in koor. Alleen, in 1995 won de SP wel de verkiezingen na zo een schandaal, net als de PS in 2009. Een hard saneringsbeleid voeren en kruisraketten plaatsen? Dat wordt een nooit geziene electorale afgang voor Wilfried Martens, dacht men in 1985. Maar het werd een triomf. De nieuwe VLD van Guy Verhofstadt haalt minstens 30 procent, dacht men in 1994. Maar het werd een pijnlijke afgang.

Klimaatgevoelig

Altijd opnieuw zetten de kiezers de analisten een neus. Dat zal op 9 juni 2024 niet anders zijn. Het kan dat Groen het helemaal zo slecht niet doet. Wie weet laten de klimaatgevoelige kiezers zich verleiden door een ‘Groen is nodig’-campagne. Dan krijg je het tegenovergestelde van 2019. Toen dacht iedereen dat Groen zou winnen en het werd een flop. Nu denkt iedereen dat Groen van de kaart wordt geveegd, en misschien scoort de partij behoorlijk. Wat dan allicht ten koste zou gaan van de winst van Vooruit.

Partijen die in de peilingen op een bodemkoers zitten en door iedereen worden afgeschreven kunnen net daardoor weer aantrekkelijk worden. Omgekeerd kan hoog scoren in de peilingen een risico inhouden. Rousseau heeft al voldoende stemmen, nu moeten we vooral Groen redden, kan de progressieve kiezer denken. Partijen oppikken als ze laag staan en van de hand doen als ze pieken. Vervang ‘partijen’ door ‘aandelen’ en je ziet dat die kiezer best wel een verstandige belegger is. Hij handelt tegendraads en contra-intuïtief, zoals het hoort.

Of dat gedrag ooit door AI kan worden voorspeld, is iets anders. Voor de rest focussen politici, commentatoren en politicologen beter nog elf maanden op het beleid in plaats van Tom Cruise te imiteren.