Aan hoera- of doemvoorspellingen over internet hebben we weinig

Door Katleen Gabriels, techniekfilosoof aan Universiteit Maastricht en auteur van Onlife (Lannoo) en Regels voor robots (Vubpress).

In 1996 schreef John Perry Barlow ‘A Declaration of the Independence of Cyberspace’. Het web bestendigde volgens hem en vele anderen een ware democratie die iedereen kon betreden zonder privilege of vooroordelen. De virtuele ruimte bleef doorheen de jaren duidelijk niet gevrijwaard van racisme, seksisme of genderstereotypen, maar bestendigde ook niet het morele verval waar critici voor vreesden.

Futuristen zoals Ray Kurzweil kijken uit naar de technologische singulariteit, het moment waarop AI menselijke intelligentie zal voorbijsteken. Het enige wat de mens nog rest, is een superintelligent systeem ontwerpen en vanaf dan nemen de computers het van ons over, simpelweg omdat ze op elk vlak intelligenter zijn. Het moment dat Kurzweil hoopvol afwacht, werd gevreesd door Stephen Hawking. ‘Het is verleidelijk om de idee van zeer intelligente machines af te doen als pure sciencefiction, maar dit zou een vergissing zijn en mogelijk onze ergste vergissing ooit’, aldus Hawking. Hij was niet de enige die AI als grootste bedreiging voor de mensheid aanschouwde; ook Elon Musk maakte soortgelijke claims.

De werkelijkheid is grilliger en gematigder dan deze twee kampen. Internettechnologie bracht en brengt een kluwen van voor- en nadelen. Makers hebben daar te weinig bij stilgestaan. Wat jammer is, want dit had vandaag problemen en spijtoptanten uitgespaard.

LO

De voorloper van het internet begon onschuldig: een computer die op 29 oktober 1969 het berichtje ‘LO’ naar een andere computer stuurde. Die laatste raakte daardoor zo van slag dat hij terstond crashte. De volledige boodschap moest ‘LOGIN’ zijn.

Ondertussen staan we een heel eind verder en leven we ín het netwerk, van wat we zoeken op Google tot onze Roomba-stofzuiger. Anno 2019 is er niet één internet. Na 2000 ontstonden mobiel internet en het Internet of Things (IoT). Big data leidden op hun beurt tot doorbraken in datagebaseerde artificiële intelligentie (AI), omdat er veel meer data voorhanden zijn om algoritmen mee te trainen.

Hoe de toekomst er precies uit zal zien, kan ik onmogelijk voorspellen. En u ook niet, want de toekomst is per definitie niet kenbaar en de rol van toeval wordt onderschat. IoT zal in elk geval meer richting ‘Internet of Everything’ evolueren. De toepassingsgebieden zijn erg divers: van geneeskunde en de zorgsector, tot het openbare leven, inclusief zelfrijdend transport. Een grote uitdaging is het anonimiseren van al die data. Een recente studie in Nature toonde aan dat een AI-model in staat zou zijn om 99,98% van de Amerikanen correct te re-identificeren in eender welke dataset op basis van vijftien demografische kenmerken.

Internetplatformen moeten ook minder afhankelijk worden van reclame-inkomsten. Bedrijven gingen gaandeweg meer inzetten op ‘distraction by design’, omdat daar het verdienmodel zit. Ontwerpers zetten daarbij handig onze mentale zwaktes en basisinstincten in. Je krijgt gratis gebruik in ruil voor aandacht en tijd. Ook ontwikkelaars die hier eerst aan meewerkten keren zich tegen dit model, zoals voormalig Google-werknemer James Williams. Op de werkvloer verschoof volgens hem de focus van het ontwerpen van producten naar het ontwerpen van gebruikers.

Retweet

Voormalig Twitterontwikkelaar Chris Wetherell betreurt dan weer de retweetknop, die hij in 2009 bedacht. Advertentie-inkomsten houden de retweet in stand: ook gesponsorde inhoud wordt zo gretig gedeeld. De retweet maakt massale verspreiding van valse nieuwsberichten laagdrempelig, wakkert polarisatie aan en draagt bij aan onlineheksenjachten.

Tim Berners-Lee, die het world wide web ontwikkelde, zoekt oplossingen en wil het internet terugbrengen naar waarvoor het bedoeld was: het algemeen belang. ‘Het web werd ontworpen om mensen samen te brengen en kennis vrij beschikbaar te stellen. Iedereen draagt verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat het internet de mensheid dient’, schrijft hij op de website van ‘het contract voor het web’. Wie dit contract ondertekent, belooft zich te houden aan een aantal ethische principes. Het doel is om ‘het open web te beschermen als een publiek goed en basisrecht voor iedereen’.

Het internet was en is mensenwerk. Op voorhand grondig en in een interdisciplinair, divers team over de innovatie nadenken kan vermijden dat makers achteraf spijt krijgen. Elke technologie is het resultaat van keuzes, zowel functionele als morele. Nee, internettechnologie zal niet al onze problemen oplossen. Maar we gaan er ook niet naar de verdoemenis door.

De laatste tijd is er veel aandacht voor de ethische aspecten en gevolgen van AI. Of je het nu Responsible AI, Accountable AI, Trustworthy AI of Beneficial AI noemt, deze begrippen hebben veelal dezelfde betrachting, namelijk een ethisch gefundeerde technologie, waarbij ethiek een inherent deel van het ontwerp vormt. Op voorhand de juiste vragen stellen is precies waar techniekethiek om draait. Die richting moeten we uit. En daar wachten we best niet nog eens vijftig jaar mee.