Catalaanse thriller kan nog blijven nazinderen

2017 zal ook herinnerd worden als het jaar waarin de Belgische en de Spaanse politiek op een bizarre manier met elkaar verweven raakten. Op maandag 23 oktober voorspelde ik op de RTBF-radio dat Carles Puigdemont een regering in ballingschap zou vormen in België. Dat werd op ongeloof onthaald. Mijn verbeelding leek op hol te slaan.

Alleen, een week later stond hij hier wel. En de Belgische regering, die zat met een reuzegroot probleem. Haast van de ene dag op de andere werd Catalonië een Belgisch binnenlands probleem. En de politici moesten plots een standpunt innemen in een uiterst complex en explosief dossier. Is de vervolging door Spanje van separatistische politici terecht? Gaat het hier niet om politieke gevangenen? Is Spanje nog wel een rechtsstaat? Is het Catalaanse streven naar onafhankelijkheid legitiem? Het was via een proces van trial-and-error dat de Belgische partijen zich hierin een weg moesten zoeken.

Error

Met aanvankelijk vooral error. Zo stelde sp.a-voorzitter John Crombez zich eerst zeer negatief op ten aanzien van de Catalaanse politici. Vergeet niet dat ze ook worden vervolgd voor corruptie, zei hij. Hij wist nog niet dat het hier enkel ging om het vermeende gebruik van overheidsmiddelen voor het ‘illegale’ referendum. Na kritiek van onder meer Bert Anciaux stuurde de sp.a wat bij.

Ook CD&V-voorzitter Wouter Beke maakte geen al te beste beurt. Hij was al even kil en onsympathiek in zijn afwijzing van de Catalaanse bekommernissen als de Europese Volkspartij en de Europese Unie. Het leek wel of Mariano Rajoy een nieuwe woordvoerder had.

Vooral de N-VA moest uiterst behoedzaam laveren. De Catalaanse kwestie was voor de partij een buitenkans om haar palmares op te poetsen bij Vlaams-nationalisten. Dat lukte aardig op 1 oktober. Mede op aandringen van de N-VA veroordeelde Charles Michel (MR) als enige premier het brute geweld van de guardia civil tijdens het referendum. Tot afgrijzen van Madrid veroordeelde België het separatisme daarentegen niet expliciet.

Wat later uitten twee federale regeringsleden van de N-VA, Theo Francken en Jan Jambon, openlijk hun twijfels over de Spaanse rechtsstaat. Het werd al snel duidelijk dat Puigdemont in België kon rekenen op de morele én logistieke steun van de N-VA. Dat was overigens een van de belangrijkste redenen waarom hij voor België gekozen had als toevluchtsoord. En de wereld, die ontdekte opeens dat de Belgische regering wordt gedomineerd door de geestesgenoten van Puigdemont.

Regeringscrisis

Tegelijk was de N-VA er als de dood voor dat het tot een regeringscrisis zou komen. Ook al hebben heel wat Vlamingen sympathie voor de heroïsche strijd van de Catalanen, verkiezingen vallen daarmee niet te winnen. De Vlaams-nationale partij bond in toen ze het signaal kreeg, onder meer van Wouter Beke, dat het welletjes was geweest. Wie had gehoopt dat Carles Puigdemont op de historische betoging van 7 december in Brussel zou worden geflankeerd door Bart De Wever en Geert Bourgeois, kwam bedrogen uit.

Catalonië had de federale regering nog veel meer kunnen destabiliseren. Maar die heeft geluk gehad. De vraag naar de erkenning van de Catalaanse onafhankelijkheid is nooit op de regeringstafel gekomen. Want de onafhankelijkheid is onuitgevoerd gebleven. De Catalaanse Republiek heeft zichzelf niet eens erkend. Ook na de separatistische verkiezingsoverwinning van 21 december zal dat niet snel gebeuren. En het juridische dispuut rond de uitlevering van Puigdemont is ontmijnd doordat Spanje het Europese aanhoudingsbevel heeft ingetrokken. Wellicht zouden Puigdemont en de zijnen uiteindelijk wel zijn uitgeleverd, zij het onder voorwaarden. Die pijnlijke gebeurtenis bleef de N-VA uiteindelijk bespaard.

Logies

Blijft de Catalaanse thriller ook volgend jaar nazinderen in de Belgische politiek? De impact ervan op het Vlaams-nationalisme kan niet worden onderschat. De N-VA heeft zich al bij al wat kunnen rehabiliteren bij de flamingante achterban. Dit blijft een partij die het hart op de juiste separatistische plaats heeft. Op de Vlaamse beweging had de kwestie een dynamiserend effect. In een mum van tijd werden een paar duizend flaminganten bereid gevonden om de Catalaanse betogers logies aan te bieden. Het Vlaamsgezinde netwerk blijkt nog steeds onvermoed groot. En het Vlaamse autonomiestreven werd opnieuw relevant, zelfs in de internationale media.

Anderzijds is er ook de fall-out van het Catalaanse debacle. Waar veel Vlaams-nationalisten van dromen, hebben de Catalanen effectief gedaan: eenzijdig de onafhankelijkheid uitroepen. Het is op een sisser uitgedraaid.

Zeker, de situatie is hier totaal anders. Als het Vlaams Parlement de onafhankelijkheid zou uitroepen, dan blijft er van België niet veel over. Maar toch. Catalonië is niet het verhoopte precedent geworden. Eerder integendeel. In het Warandemanifest van 2005 kon men nog lezen dat de Europese Unie het separatisme faciliteert. De eenheidsmarkt en de euro zouden het gemakkelijker maken voor regio’s om uit een achterhaald staatsverband te breken, want de economische schaalvoordelen van een grote staat worden nu op Europees vlak gerealiseerd.

Is dat even anders uitgedraaid. De EU bleek de grootste vijand van Catalonië. Juncker en consorten lijken de interne grenzen voor eeuwig te willen bevriezen. Ze willen koste wat het kost de gevestigde staatsbelangen beschermen. De EU is geen valnet voor de volkeren, maar een gevangenis. Moeten we die gevangenis dan niet afbreken? Die vraag kunnen separatisten niet meer ontwijken.