‘Stikstofarrest bedreigt megaproject Ineos’

De chemiereus Ineos, eigendom van de Britse miljardair Jim Ratcliffe, plant in Lillo in de Antwerpse haven een ethyleenfabriek, een investering van 3 miljard euro. Het project zou goed zijn voor 300 directe jobs. Toen de mega-investering - een van de grootste in de Antwerpse haven in decennia - begin 2019 aangekondigd werd, was op dezelfde site ook een propyleenfabriek gepland. Maar dat project - een extra investering van 2 miljard - werd begin dit jaar on hold gezet door de te lage vraag naar propyleen.

Of de fabriek er nog komt - en of dat dan nog in Antwerpen zal zijn - is onduidelijk. ‘Het kan ook elders zijn’, zegt Jos Vanduffel, interface manager van Project One, zoals Ineos het project noemt. ‘Dat kan zelfs in een ander land zijn. Alles wordt herbekeken. Maar het blijft onderdeel van onze Europese strategie’, zegt Vanduffel.

Ineos ging voor zijn ethyleenfabriek - een ‘kraker’ die ethaangas omzet in ethyleen, een belangrijke basisgrondstof voor de chemie - opnieuw rond de ontwerptafel zitten en werkte een nieuwe aanvraag uit voor een omgevingsvergunning, ‘inclusief een gedetailleerd milieueffectenrapport’. ‘We willen ze in de zomer indienen’, zegt Vanduffel. ‘De laatste details worden nu vastgepind.’

De vorige omgevingsvergunning - die sloeg op de voorbereidende werken voor de twee fabrieken - werd eind vorig jaar door de Raad voor Vergunningsbetwistingen geschorst, nadat Vlaams minister van Omgeving en Energie Zuhal Demir (N-VA) ze aanvankelijk had goedgekeurd. Dat gebeurde na protest van 14 milieugroepen. De Raad vond dat het de volledige milieu- impact van het project niet kon beoordelen.

De milieuorganisaties verzetten zich onder meer tegen het project omdat Ineos zijn ethyleenfabriek gaat ‘voeden’ met ethaan afkomstig uit Amerikaanse schaliegasvelden. Die industrie krijgt uit verschillende hoeken felle kritiek omdat die een zware negatieve impact zou hebben op het klimaat. De milieuorganisaties hadden ook vragen bij de CO₂-uitstoot van de fabriek en het kappen van 49 hectare bos op de site.

‘Onze nieuwe ethaankraker zal ongeveer 1,5 miljoen ton ethyleen produceren en 454.000 ton CO₂ per jaar uitstoten’, zegt Vanduffel. Met die ecologische voetafdruk behoren we tot de absolute top in Europa. We stoten drie keer minder CO₂ uit dan de gemiddelde kraker. Dat betekent dat de benchmark voor CO₂-uitstoot volgens het Europese emissiehandelssysteem voor stoomkrakers strenger wordt. Soortgelijke installaties worden verplicht meer te investeren als ze duurdere uitstootrechten willen vermijden. We zullen wegen op de rest van de industrie.’

Afnemers van de nieuwe Ineos-fabriek, aldus Vanduffel, zullen 2 miljoen ton emissies uitsparen door niet bij andere, ‘meer vervuilende’ fabrieken af te nemen. Het volledige complex - de kraker plus de infrastructuur - zal 650.000 ton CO₂ uitstoten. Ter vergelijking: de hele Antwerpse haven is goed voor 18,7 miljoen ton CO₂-uitstoot.

Ineos gaat het ethaan voor zijn fabriek halen bij Amerikaanse schaliegasproducenten. ‘Over die industrie bestaat veel framing’, zegt Vanduffel. ‘Ondertussen is ze volwassen geworden. Onze leveranciers Range Resources, Antero en EQT behoren tot ‘the best in class’ op het vlak van milieu en worden gecontroleerd door de non-profitorganisatie As You Sow. Die licht schaliegasoperatoren door op het gebruik van water en chemicaliën.’

Waterstof

Ineos gaat ook inzetten op waterstof als koolstofarme brandstof. Waterstof ontstaat bij de omzetting van ethaan in ethyleen. Vanduffel: ‘Om de stikstofuitstoot maximaal te beperken installeren we speciale branders en technologie. De kraker zal in de toekomst voor 100 procent kunnen overschakelen op waterstof. Een voorwaarde is dat voldoende groene waterstof op de markt beschikbaar is. In het ontwerp is ook ruimte voor een installatie om CO₂ af te vangen.’

In een andere fabriek in Zwijndrecht die ethyleenoxide produceert, vangt Ineos nu al tien jaar gemiddeld 100.000 ton CO₂ af per jaar. Daar wordt onder meer droogijs van gemaakt. Vanduffel: ‘Het gaat om heel zuivere CO₂-stromen. CO₂ capteren uit rookgassen is veel ingewikkelder en duurder.’

De Bond Beter Leefmilieu (BBL) is niet onder de indruk van de nieuwe omgevingsvergunning van Ineos. ‘Het blijft inzetten op een fossiele bouwsteen: schaliegas’, zegt Tycho Van Hauwaert van BBL. ‘Waarom inzetten op een achterhaalde technologie?’

Hij mist bij Ineos het bewijs dat Project One streeft naar een volledige klimaatneutraliteit tegen 2050. ‘Extra capaciteit bouwen in een markt waar een overaanbod is aan ethyleen en in een periode waarin de chemie in volle klimaattransitie zit, is niet nodig.’ Om plastics klimaatvriendelijk te krijgen, is volgens Van Hauwaert een shift nodig van grondstoffen, productiemethodes en gebruik. ‘Een volledig systeeminnovatie.’

De investering van Ineos moet volgens hem in een breder plaatje worden bekeken. ‘We moeten de vraag durven te stellen welke chemiesector zal overleven. Die fabrieken staan hier decennia. Terwijl plastics voor eenmalig gebruik aan banden gelegd zullen worden en we meer gaan opschuiven naar een circulaire economie. Eigenlijk is de uitstoot van de fabriek al bij aanvang veel te hoog.’

Absurd

‘Het is een absurd fossielebrandstoffenproject’, zegt Thomas Goorden die voor de internationale ngo ClientEarth, een specialist in juridische milieuzaken, het Ineos- project volgde. ‘Noem het oude fossiele wijn in nieuwe plastic zakken - want Ineos is echt wel een plasticfabrikant. Bij de ontginning van schaliegas komt enorm veel methaan vrij. Dat is nog schadelijker dan CO₂. Als Ineos echt milieuvriendelijk wil bouwen, kiest het voor een elektrische kraker, een idee waarmee BASF nu speelt. Dat zou vooruitgang zijn. Dan kan je theoretisch met zuivere groene stroom werken en heb je alleen nog het plasticprobleem. De fabriek die Ineos nu wil bouwen, is vanaf dag één al verouderd.’

Ineos heeft zich volgens Goorden volledig vastgereden in een schaliegasstrategie. ‘Het investeerde enorm in grote Dragon- schepen om het schaliegas te vervoeren. In het Verenigd Koninkrijk kocht het alle rechten voor schaliegasvelden, maar daar mag het niet worden ontgonnen uit vrees voor aardbevingen.’

Een andere reden waarom de fabriek beter niet wordt gebouwd, aldus Goorden, is dat de plasticmarkt met een enorm overaanbod aan productiecapaciteit kampt. ‘Daarom schrapte Ineos de propyleenfabriek al. Plastics worden een almaar groter milieuprobleem.’

Goorden vraagt zich vooral af hoe Ineos erin zal slagen om het recente stikstofarrest te omzeilen. Dat arrest zet de regelgeving over de stikstofuitstoot voor bedrijven op losse schroeven. Het gevolg is dat er voorlopig geen projecten meer mogen uitgevoerd worden die de bestaande hoge stikstofdruk op onze natuurgebieden nog verhoogt.

‘Dat arrest is enorm bedreigend voor het project’, zegt Goorden. ‘Er liggen talloze wettelijke natuurgebieden in de buurt van de site. Ineos zal een onwaarschijnlijke goocheltruc moeten bovenhalen om dat goed te krijgen. Ik zie niet in waar het een stikstofreductie kan invoeren die de marge biedt om meer stikstof uit te stoten. In bijna alle natuurgebieden in Vlaanderen gaat de stikstofdruk over de norm, dus het probleem zal niet onmiddellijk verdwijnen.’

De Vlaamse regering werkt aan een nieuw stikstofbeleid en hoopt daarmee voor de zomer klaar te zijn.

Goorden is er zeker van dat de milieuorganisaties opnieuw naar de rechter stappen. ‘ClientEarth heeft dat ook al aangekondigd. Internationaal tekenden vorig jaar meer dan 100 ngo’s protest aan tegen het project. Dat is redelijk uitzonderlijk.’

Ineos zegt bezorgd te zijn over de gevolgen van het stikstofarrest op nieuwe vergunningsaanvragen. ‘We mogen geen Nederlandse toestanden krijgen waar het rechtsonzeker kader heeft geleid tot een vergunningenstop en een totale impasse. Dat zou nefast zijn voor het investeringsklimaat in Vlaanderen.’

Ineos wil volgend jaar van start gaan met de bouw van de fabriek. Vanduffel: ‘Midden 2026 willen we operationeel zijn.’ Wat als de aanvraag opnieuw wordt afgekeurd? ‘Daar gaan we niet van uit.’