Russische Troika duwt banken dieper in schandaalsfeer

Nauwelijks zes maanden na de miljardenschandalen bij de Deense bankreus Danske Bank en de Nederlandse financiële groep ING staat de Europese financiële sector andermaal met de billen bloot in een witwasschandaal. Onder de naam Troika Laundromat zette het onderzoekscollectief OCCRP (Organized Crime and Corruption Reporting Project) deze week in de verf hoe jarenlang naar schatting 9 miljard dollar aan verdacht Russisch geld naar het Westen versluisd kon worden via Ukio Bankas en Snoras, twee piepkleine banken in Litouwen. Ook Belgische banken worden genoemd in de zaak.

Hoe werkt de Troika Laundromat?

Met Troika Laundromat verwijzen de researchers van het OCCRP naar de witwasmachine die medewerkers van de Russische zakenbank Troika Dialog tussen 2006 en 2013 hadden opgezet. De bankiers sponnen vanuit Rusland een kluwen van bijna 80 vennootschappen in belastingparadijzen. Via de Litouwse banken Ukio Bankas en Snoras stortten die vennootschappen geld door naar rekeningen van dochterbedrijven in het Westen. Die stortingen werden verpakt als een betaling voor de levering van pakweg televisietoestellen, voeding of auto-onderdelen. Maar de meeste van die contracten blijken fictief.

Wie bedient de witwasmachine?

Volgens het OCCRP wijst alles erop dat de dubieuze geldstromen afkomstig zijn van enkele Russische oligarchen, vaak met Armeense roots. Zij zouden de constructie niet alleen gebruikt hebben om hun eigen geld wit te wassen, maar ook om invloed uit te oefenen op andere oligarchen en zelfs op de inner circle van de Russische president Vladimir Poetin.

Maar er worden nog namen genoemd. Het magazine Knack berichtte woensdag dat voormalige Rode Duivel émile Mpenza via de Litouwse Ukio Bankas betalingen op zijn Belgische rekening ontving toen hij in 2010 en 2011 voor de Azerbeidzjaanse club FK Neftchi speelde. Een andere opmerkelijke naam is die van de Britse prins Charles. Ruben Vardanyan, de voormalige topman van de Russische Troika Bank, zou tussen 2009 en 2011 drie stortingen hebben gedaan op een stichting van prins Charles die in het leven was geroepen om een landhuis in Schotland te restaureren.

Hoe treft dit de westerse banken?

Uit de 1,3 miljoen transactiegegevens, mails en andere documenten die de onderzoekers na een lek konden inkijken, filterde het OCCRP de namen van negen grote Europese banken. Naast het Scandinavische trio Danske Bank, Swedbank en Nordea Bank zijn dat Deutsche Bank, de Oostenrijkse bank Raifeisen, het Franse Crédit Agricole en de Nederlandse banken Rabobank, ABN AMRO en ING.

Die grootbanken traden veelal op als ‘correspondentenbank’ voor de internationale betalingen van Ukio Bankas. Transacties in een bepaalde munt kunnen vaak enkel worden verwerkt in het land van die munt. Omdat ze onmogelijk in elk land een vestiging kunnen hebben, doen banken vaak een beroep op een netwerk van bevriende banken om die betalingen te verwerken: de correspondentenbanken. De transacties gebeuren op een rekening die de bank aanhoudt bij een bevriende instelling in het buitenland. Vandaaruit wordt het geld doorgestort naar de rekening van de begunstigde.

Hoewel veelgebruikt in de sector, is het systeem van correspondentenbanken behoorlijk complex en weinig transparant. Waardoor het voor de Litouwse Ukio Bankas ideaal bleek om miljarden door te sluizen naar anonieme bestemmingen.

Zijn Belgische banken betrokken?

Ja, zij het niet direct. De Nederlandse bankgroep ING had al in 2009 aan de Belgische witwascel verdachte geldstromen gesignaleerd op twee rekeningen die Ukio Bankas aanhield bij ING België. Maar zelfs daarna werden nog voor miljoenen Russisch geld verschoven via een vestiging van ING in Rusland, schreef het OCCRP deze week. In 2010 kondigden ook KBC en BNP Paribas Fortis aan hun relatie met Ukio Bankas te verbreken.

In een persbericht gisterochtend kwam KBC nog eens terug op die samenwerking. De groep zegt dat ze als correspondentenbank niet verondersteld wordt de klanten te kennen van de banken waarmee ze samenwerkt, maar gaat de risico’s op witwaspraktijken verder monitoren.

Ook ING België bevestigt dat ze correspondentenbank was. Net als KBC wil de groep niet verder ingaan op individuele dossiers die gelinkt zijn aan Troika Laundromat.

Waarom krijgen de bankaandelen een tik?

In de nasleep van de berichten over het zoveelste witwasschandaal verloren de Europese bankaandelen de afgelopen dagen flink wat terrein. ING, dat dinsdag al met ruim 3 procent werd teruggezet, verloor woensdag opnieuw 2 procent. KBC ging 2,7 procent onderuit. In Stockholm viel de Zweedse grootbank Nordea met 1 procent terug, nadat ze dinsdag al 3,9 procent lager was gedonderd.

Die reactie hoeft niet te verbazen. ING moest in september nog 775 miljoen euro op tafel leggen om zich vrij te kopen van vervolging in een ander witwasschandaal, terwijl het gerecht ook Danske Bank en Deutsche Bank in het vizier heeft voor hun rol in een andere schimmige affaire.

Beleggers beseffen dat al die schandalen hun portefeuilles kunnen treffen en nemen dus het zekere voor het onzekere. Zeker nu het Nederlandse gerecht heeft aangekondigd dat het zal nagaan of het nodig is een nieuw strafrechtelijk onderzoek naar ING te openen.

Treft de toezichthouders schuld?

Dat wordt ongetwijfeld een van de hot topics in de nasleep van dit witwasschandaal. Vandaag staan de lidstaten zelf grotendeels in voor hun antiwitwasbeleid. Een uniforme aanpak op Europees niveau bestaat niet echt. Daardoor is het ook onbegonnen werk om dit probleem aan te pakken, stellen critici.

De denktank Brueghel somde in een recent rapport nog drie concrete problemen op: toezichthouders van de lidstaten kunnen op dit moment niet efficiënt communiceren met elkaar, kleinere lidstaten hebben te weinig middelen om witwassen aan te pakken, en net dat trekt criminelen aan om op zoek te gaan naar de zwakke plekken waar ze hun netwerken kunnen uitbouwen.

Als die drie issues niet radicaal worden aangepakt, zal de Europese witwaswonde blijven etteren, luidt de waarschuwing.