Sinds 1 september is het nieuwe erfrecht van kracht. De nieuwe regelgeving geeft u meer vrijheid om uw erfenis te regelen, maar wijzigt ook de manier waarop bij een overlijden schenkingen in rekening gebracht worden.
Als u overlijdt, stelt de notaris uw vermogen opnieuw samen. Hij houdt daarbij niet alleen rekening met uw bezittingen, maar ook met schenkingen die u deed. Dat moet garanderen dat alle wettige erfgenamen krijgen waar ze recht op hebben.
Voor 1 september werd een onderscheid gemaakt tussen roerende en onroerende goederen. Roerende goederen, zoals een som geld, kunstwerken of oldtimers, werden gewaardeerd op het ogenblik van de schenking, terwijl bij onroerende goederen werd gekeken naar de waarde op het ogenblik van het overlijden.
Indexering
Sinds 1 september maakt het voor de waardering niet langer uit of het om roerend dan wel onroerend goed gaat. Met het nieuwe erfrecht wordt zowel van roerende als onroerende goederen gekeken naar de waarde op het moment van de schenking. Die wordt vervolgens geïndexeerd (op basis van de index van de consumptieprijzen) tot op datum van overlijden.
Dat geldt niet alleen voor nieuwe schenkingen, maar ook voor alle schenkingen die voor 1 september werden gedaan. De nieuwe regels kunnen dus onverwachte gevolgen hebben.
Om met schenkingen uit het verleden niet voor voldongen feiten te worden geplaatst, krijgt u de kans een ‘verklaring tot behoud’ af te leggen voor een notaris. Daarmee maakt u duidelijk dat bij uw overlijden op de oude schenkingen nog de oude spelregels moeten worden toegepast.
‘De akte is niet complex’, zegt notaris Carol Bohyn. ‘Maar het voorbereidende en onderzoekende werk kan dat wel zijn, afhankelijk van de schenkingen die met elkaar vergeleken moeten worden.’ Daarom bestaat voor het opmaken van een verklaring van behoud geen eenheidstarief. Voor een eenvoudig dossier kan het tarief beperkt blijven tot enkele honderden euro’s, voor een ingewikkeld dossier kan het oplopen tot enkele duizenden.
Een echte stormloop om een verklaring tot behoud af te leggen is er nog niet geweest. Nog net geen 1.000 verklaringen werden opgemaakt. In vergelijking met de 37.852 schenkingen van roerende en onroerende goederen die in 2017 werden geregistreerd, is dat maar een beperkt aantal. Wie er toch wil voor kiezen, moet bij de notaris langsgaan voor 1 september 2019.
Mogelijk zijn heel wat mensen zich nog niet voldoende bewust van de mogelijkheid om voor schenkingen van voor 1 september voor de oude waarderingsmethode te kiezen. Natuurlijk moet elk geval apart worden bekeken en is de behoefte om een verklaring van behoud te doen niet altijd even groot. ‘Het is vooral belangrijk dat de keuze het beste aansluit bij de wensen van de schenker’, zegt Bohyn. ‘Welke regeling die wensen het beste dient, de oude of nieuwe, moet van geval tot geval worden bekeken.’
→ Gaat uw erfenis naar wie u wilt? Regelt u zelf niets, dan bepaalt de wet wie uw erfgenamen zijn en wat zij van u erven. Hoe dat in uw geval gebeurt, tonen we hier >
Tijdstip schenking is belangrijk
Rob is net overleden. De verdeling van zijn nalatenschap onder zijn twee kinderen Barbara en Tom gebeurt volgens het nieuwe erfrecht. Tom kreeg van zijn vader 14 jaar geleden 50.000 euro geschonken. Barbara kreeg vorig jaar ook een som van 50.000 euro. Beide schenkingen zijn een voorschot op de erfenis. Bij zijn overlijden heeft Rob nog een vermogen van 1 miljoen euro.
Een verklaring tot behoud is vooral belangrijk voor wie de schenkingen aan zijn kinderen op verschillende tijdstippen deed.
Volgens het nieuwe erfrecht moet de notaris de waarde op het moment van de schenking indexeren tot de datum van zijn overlijden. In het geval van Tom bedraagt de huidige waarde van de schenking daarom 65.404 euro, terwijl die van Barbara 50.909 waard is. Hierop zit een verschil van 14.495 euro.
Bij de erfenis worden die bedragen afgetrokken van het erfdeel van de kinderen. Om de gelijkheid tussen de kinderen te eerbiedigen, moet Tom nog 7.247 euro (65.404-50.909:2) bijleggen. Als de notaris dat in rekening brengt, krijgt Tom na het overlijden van Jan 492.753 euro, terwijl Barbara recht heeft op 507.247 euro.
Als Rob vond dat de notaris bij zijn overlijden alleen rekening mocht houden met de waarde van de goederen op het ogenblik van de schenking, dan had hij een verklaring tot behoud moeten laten opmaken. In dat geval waren de oude regels van toepassing en had zowel Tom als Barbara recht op 500.000 euro, zonder dat Tom een opleg moest betalen.
Als Rob zijn beide kinderen gelijktijdig 50.000 euro had geschonken, was het niet van belang of de notaris bij de afwikkeling van de nalatenschap de oude of de nieuwe regels moest toepassen. Tom en Barbara krijgen exact hetzelfde deel van Robs vermogen, ongeacht of de notaris de schenkingen indexeert of niet. Een verklaring tot behoud is met andere woorden vooral belangrijk voor wie de schenkingen aan zijn kinderen op verschillende tijdstippen deed.
→ Hoeveel kost schenken? Op een schenking moet u doorgaans schenkbelasting betalen. Met onze tool kunt u uitrekenen hoe hoog die belastingfactuur oploopt.
Vastgoed versus cash
Sarah kreeg in 2004 van haar ouders Stefan en Linda een bouwgrond ter waarde van 50.000 euro. De ouders wilden destijds de lat gelijk leggen voor hun kinderen en schonken hun zoon Vincent op hetzelfde ogenblik een geldbedrag van 50.000 euro.
Maar als Linda als laatst overblijvende ouder in november 2018 overlijdt, ligt de lat eigenlijk niet meer gelijk. Ondertussen is de waarde van de grond verdubbeld, waardoor Sarah eigenlijk meer geschonken kreeg dan haar broer Vincent. Als Stefan en Linda geen verklaring tot behoud hebben laten opmaken, dan gelden de nieuwe waarderingsregels. De notaris indexeert dan de waarde van de grond in mei 2004 en de waarde van de geschonken cash tot de datum van het overlijden. De waarde van beide schenkingen is dan gelijk. Als bijvoorbeeld nog 1 miljoen euro te verdelen is, dan krijgt elk kind 500.000 euro.
In het nieuwe erfrecht is er geen verschil meer tussen de waardering van schenkingen van roerend en onroerend goed.
Maar Stefan en Linda hadden het anders voorzien. Sarah is goed op weg haar eigen vermogen op te bouwen, terwijl zoon Vincent enkele financiële tegenslagen heeft gehad. Stefan en Linda willen hier rekening mee houden en vinden het zinvol dat bij de erfenis meer geld naar Vincent dan naar Sarah gaat.
Daarom hebben Stefan en Linda een verklaring tot behoud laten opstellen, waardoor de oude waarderingsregels van toepassing blijven. De notaris moet dus bij het overlijden rekening houden met de waarde van de bouwgrond, die ondertussen tot 100.000 euro is gestegen. De schenking van de cash aan zoon Vincent wordt voor amper 50.000 euro verrekend. In dat geval erft Sarah 475.000 euro en Vincent 525.000 euro.
→ Hoeveel kost erven? De belastingdienst is dan wel geen erfgenaam, toch neemt hij een hap uit wat u erft. Bereken hier hoeveel de Vlaamse fiscus van uw erfenis opeist.
Vermijden van indexering
Luc en Marie hebben hun zonen Raphael en Matthieu elk een bouwgrond ter waarde van 75.000 euro als trouwcadeau geschonken. Voor Raphael was dat in 2009 en voor Matthieu in 2017. Volgens het nieuwe erfrecht worden beide bedragen bij de erfenis geïndexeerd tot op de dag van het overlijden. In dat geval moet Raphael normaal een hoger bedrag dan Matthieu inbrengen bij de verrekening van de erfenis. Hij krijgt dus minder uit de nalatenschap.
Als u wilt dat alleen gekeken wordt naar de waarde op het moment van de schenking, moet u een verklaring van behoud laten opstellen.
Maar het kan ook anders. De schenkingsakte bepaalde in beide gevallen dat het stuk grond niet in natura ingebracht moest worden, maar alleen in waarde. De waarde die elk kind geacht wordt ontvangen te hebben is 75.000 euro, ongeacht hoe de waarde van het stuk grond verder evolueert. Die clausule werd in de praktijk vaak in een schenkingsakte opgenomen.
Volgens de oude erfwetgeving betekende dat dat Raphael en Matthieu elk 75.000 euro in de verrekening van de nalatenschap moeten inbrengen, omdat bij akte werd uitgesloten dat met de waarde op de dag van het overlijden rekening werd gehouden. Als dat de wens van de ouders is, dan moeten ze een verklaring tot behoud laten opstellen, waardoor ze de indexering uit het nieuwe erfrecht uitsluiten.
→ Onze erfenisplanner legt stap voor stap uit hoe u uw erfenis in handen kunt nemen en welke instrumenten u daarbij kunnen helpen.
Meerwaarde op aandelen voorkomen
Het nieuwe erfrecht heeft ook gevolgen bij de overdracht van familiebedrijven.
Alain bezit een familiale onderneming en heeft twee kinderen, Martin en Julie. Martin heeft zich altijd ingezet voor de familiale onderneming en treedt in de voetsporen van zijn vader. Julie heeft nooit interesse getoond. Alain schonk de aandelen in zijn bedrijf aan Martin (onder het fiscale gunstregime van 0 procent schenkbelasting), maar deed dat onder voorbehoud van vruchtgebruik. Zo kon hij rekenen op de uitkering van een dividend. De waarde van die aandelen is dankzij de inzet van Martin fors gestegen.
Volgens de nieuwe regels moeten de aandelen verrekend worden op basis van de waarde op het ogenblik van overlijden. Dat is een uitzondering op het nieuwe principe dat de notaris de waarde van de aandelen op het ogenblik van de schenking moet indexeren tot de dag van overlijden. Dat nieuwe principe geldt niet voor schenkingen waaraan bepaalde modaliteiten zijn gekoppeld, zoals schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik. In dat geval wordt gekeken naar de waarde op het ogenblik van overlijden. Die meerwaarde leidt ertoe dat het erfdeel van Martin kleiner is.
Maar vader Alain zou het oneerlijk kunnen vinden dat Julie kan profiteren van de meerwaarde die Martin voor het familiebedrijf heeft gerealiseerd. Hij zou het vanzelfsprekender vinden dat bij de verrekening alleen rekening wordt gehouden met de niet-geïndexeerde waarde van de aandelen op het ogenblik van de schenking, en niet op het ogenblik van het overlijden. In dat geval moet Alain een verklaring tot behoud afleggen. Doet hij dat niet, dan plukt Julie de vruchten van de inzet van haar broer.
