Nieuwe vennootschapswet is snoepkast voor familiebedrijven

De nieuwe vennootschapswet bevat geen hoofdstuk dat specifiek over familiebedrijven gaat. Maar omdat ze veel minder dwingende regels bevat dan de vroegere wet, vooral voor de besloten vennootschap (bv), geeft ze familiale bedrijven een grote vrijheid om in de statuten van de vennootschap hun organisatie en bestuur te regelen naar hun behoeften, zegt Robbie Tas, partner bij het Leuvense advocatenkantoor Intui. Hij schreef mee aan de nieuwe vennootschapswet. Tas geeft enkele voorbeelden van hoe familiebedrijven baat kunnen hebben bij de nieuwe regels.

Eén aandeelhouder volstaat

Voortaan volstaat één aandeelhouder om een nv of een bv op te richten. Het is niet langer nodig één of enkele aandelen in handen te geven van de echtgenoot of echtgenote, een familielid of een andere vertrouwenspersoon. Het vermijdt ook dat achteraf problemen ontstaan omdat met een andere aandeelhouder rekening moet worden gehouden.

Voordien bestond ook al de mogelijkheid om een eenpersoons-bvba op te richten. Maar de beperkingen die daarvoor golden, verdwijnen. Een ondernemer kan voortaan als enige aandeelhouder meerdere bv’s hebben. En de vereiste dat de enige aandeelhouder een fysieke persoon moet zijn, valt weg. Ook rechtspersonen - vennootschappen - kunnen voortaan de enige aandeelhouder zijn van een nv of een bv.

‘Dat zal mensen aanmoedigen een ondernemingsactiviteit via een nv of bv uit te oefenen’, zegt Tas. ‘Want die vennootschappen hebben een beperkte aansprakelijkheid en maken het mogelijk het privévermogen gescheiden te houden van het bedrijfsvermogen.’

Evenwichten gewaarborgd

Het wordt mogelijk ook in de besloten vennootschap verschillende soorten aandelen te verdelen - in de nv en de coöperatieve vennootschap was dat al het geval.

Een onderneming die in handen is van een familie die uit drie takken bestaat, kan specifieke aandelen creëren voor elke tak: A-aandelen voor de eerste tak, B-aandelen voor de tweede tak, en C-aandelen voor de derde tak. ‘Je kan dan bepalen dat de houders van elk type aandelen het recht hebben twee bestuurders voor te dragen’, zegt Tas. Op die manier zijn de familiale evenwichten in de raad van bestuur gewaarborgd.

Voor de overdracht van de aandelen is maatwerk mogelijk. Het basisprincipe is dat de aandelenoverdracht in een bv beperkt is, behalve tussen bestaande aandeelhouders. Maar een aangepaste regeling in de statuten kan bepalen dat de vrije overdracht tussen de aandeelhouders alleen geldt voor de houders van dezelfde soort aandelen - dus in dezelfde familietak. Een aandeelhoudersovereenkomst kan die vrijheid nog meer inperken. ‘Er kan in verregaande mate worden gemodelleerd’, stipt Tas aan.

Verankering van controle

Een belangrijke innovatie, in de nv en in de bv, is de mogelijkheid om aan sommige aandelen meervoudige stemrechten te verbinden. Daar geldt zelfs geen enkele beperking voor - behalve in beursgenoteerde ondernemingen. Een familiale ondernemer kan zo andere aandeelhouders in zijn bedrijf verwelkomen die wel op een gelijke manier delen in de winst, maar weinig zeggenschap krijgen in het bestuur van het bedrijf.

Voor beursgenoteerde bedrijven geldt een beperking op het meervoudig stemrecht. Ze kunnen in hun statuten alleen in dubbele stemrechten voorzien voor aandeelhouders die tenminste twee jaar aan boord zijn. Dat moet familiebedrijven overtuigen sneller de stap naar de beurs te zetten. Want dat hoeft niet langer ten koste te gaan van de familiale controle.

Een andere manier om de controle in handen te houden is als de ondernemer zich laat benoemen tot de enige statutaire bestuurder, die moeilijk afzetbaar is. Dat model is voortaan ook een optie in de nv. Bovendien krijgt de niet-afzetbare bestuurder een vetorecht bij beslissingen van de aandeelhoudersvergadering over bijvoorbeeld de winstverdeling of zelfs een statutenwijziging. Tot nu kon dat alleen in de commanditaire vennootschap op aandelen (die verdwijnt).

Overdracht naar volgende generatie

De meervoudige stemrechten zijn ook een interessant instrument om de overdracht te regelen van het bedrijf naar de volgende generatie, legt Robbie Tas uit.

Een ondernemer kan zo een groot deel van de aandelen in zijn bedrijf en de bijhorende vermogensrechten overdragen aan zijn kinderen en toch zelf de controle behouden.

Ook het omgekeerde kan: de ondernemer kan de controle over zijn bedrijf afstaan aan zijn kinderen - of aan een andere partij -, maar zelf het grootste deel van de vermogensrechten behouden.

En variaties daarop zijn mogelijk. Een ondernemer met drie kinderen kan de aandelen in zijn bedrijf in gelijke delen overdragen aan zijn drie kinderen, maar de controle - via een aandelenpakket met meervoudige stemrechten - toevertrouwen aan zijn zoon of dochter die hij het meest geschikt vindt om zijn bedrijf verder te leiden.

Uitstappen wordt eenvoudiger

Een lastige, veel voorkomende situatie in een familiebedrijf is als een familiale aandeelhouder, bijvoorbeeld van de tweede of derde generatie, wil uitstappen. De andere aandeelhouders moeten zijn aandelen dan overkopen, maar hebben daarvoor niet altijd de financiële middelen. Mogelijk moeten ze op zoek naar een derde partij die de aandelen wil overnemen. Bovendien is de prijsbepaling een heikele kwestie.

Daar wordt een mouw aan gepast. Het wordt mogelijk dat de uittrede gebeurt ten laste van het vermogen van de besloten vennootschap. De vertrekkende aandeelhouder ontvangt dan een ‘scheidingsaandeel’, een som geld. Die optie kan worden ingeschreven in de statuten. In die statuten kunnen de aandeelhouders ook vastleggen welke formule ze hanteren voor de waardering van de aandelen. Wel moet erover worden gewaakt dat uitkopen van een aandeelhouder door de vennootschap de financiële gezondheid van het bedrijf niet in het gedrang brengen.

De afschaffing van de 20 procentgrens voor de inkoop van eigen aandelen maakt een ‘exit’ ook gemakkelijker te organiseren.

Minder reglementitis bij buy-outs

Het gebeurt dat een onderneming wordt overgenomen door een van de aandeelhouders, door het management of door een derde partij. Het is ook niet ongebruikelijk dat de nieuwe eigenaar(s) de financieringslasten van de overname voor een stuk op het overgenomen bedrijf leggen, in de vorm van bijvoorbeeld leningen en waarborgen.

De regels over zo’n type buy-out veranderen. Tot nu stond de wetgeving het toe onder strikte voorwaarden. De raad van bestuur van de overgenomen vennootschap die de lasten op zich zou nemen, moest die beslissing verantwoorden in een omstandig bestuursverslag, dat gepubliceerd werd in het Belgisch Staatsblad.

Die publicatieverplichting, met inbegrip van de overnameprijs, schrikte blijkbaar af. Daarom mildert de nieuwe vennootschapswet de eisen over het bijzonder bestuursverslag en verdwijnt de publicatieverplichting. Als het een nv betreft, moet het verslag wel worden neergelegd op de griffie van de ondernemingsrechtbank.

Conflicten buiten de rechtbank houden

De nieuwe vennootschapswet biedt familiale ondernemingen een aantal instrumenten om conflicten, die vooral tussen aandeelhouders kunnen ontstaan, buiten de rechtbank te houden.

De aandeelhouders kunnen in de statuten afspreken welke procedure ze volgen als conflicten rijzen, bijvoorbeeld als een aandeelhouder met slaande deuren wil vertrekken, of als een aandeelhouder die de boel blokkeert aan de deur moet worden gezet.

Een belangrijke verbetering volgens Tas is dat verschillende aspecten kunnen worden gebundeld in één procedure, als het toch tot een geschillenprocedure voor de rechtbank komt. Tegelijk met de hoofdprocedure over bijvoorbeeld de uitsluiting van een aandeelhouder kunnen dan zaken worden behandeld als de terugbetaling van een nog openstaande rekening-courant, of financiële waarborgen voor als later nog lijken uit de kast vallen. ‘Dat is veel efficiënter, en brengt een billijke totaaloplossing makkelijker in het bereik.’