Chirurgen getuigen over omkooppraktijken

Krijgen chirurgen geld van de fabrikanten om hun implantaten te gebruiken? ‘Gaan jullie die etterbuil eindelijk uitknijpen? Ik heb u niet gesproken, hè. Ik word afgeslacht door mijn collega’s als u mijn naam publiceert.’ Een Belgische topchirurg is bang van zijn eigen schaduw als hij met ons spreekt over wat hij al jaren ziet in de chirurgenwereld. ‘Er is een tijd geweest dat die betalingen in cash gebeurden. Daarna ging het via Luxemburg. Ik dacht: wauw als dat ooit naar boven komt.’

De chirurg noemt enkele namen van orthopedische bedrijven die hij ervan verdenkt collega-chirurgen om te kopen. ‘Er gebeuren echt vreemde zaken, die iedereen zou kunnen opmerken. Minder dan 10 procent van de knie- en heupprothesen wordt geplaatst door chirurgen die amper 20 tot 30 van dat soort operaties per jaar doen. Als uitgerekend zij dan kiezen voor implantaten die in internationale registers slecht presteren, dan roept dat toch vragen op.’

Kleine firma’s

‘Nog zoiets: de grote chirurgen gaan niet meer in zee met kleine firma’s. Ze laten die zelfs niet meer in hun bureau. Toch hebben die kleine firma’s nog een deel van de Belgische markt in handen. Dat is toch vreemd? Een tip aan de patiënt: vraag uw arts welk implantaat hij gebruikt en waak erover dat u een kwalitatief implantaat krijgt, niet een waar nog nooit iemand van gehoord heeft. Nog een simpele vraag die u aan uw arts kan stellen: onderschrijft de fabrikant van mijn implantaat het ethisch charter van de Europese sectorfederatie MedTech Europe? Neen? Dan zou ik me als patiënt vragen stellen.’

Het doet onder de topchirurgen al snel de ronde dat we zitten te neuzen in de geldstromen die van de fabrikanten van implantaten naar de artsen vloeien. De tongen komen los. Maar iedereen getuigt anoniem.

Een chirurg vroeg zich al langer af waarom een oudere collega met een bepaald implantaat bleef werken. Tot boven water kwam dat hij in de opbrengsten deelde. Maar niemand praatte hem aan de galg.

‘Ik erger me al jaren aan de banden tussen bepaalde chirurgen en de industrie. Zeker in de orthopedie’, stelt een andere topchirurg. De orthopedie is de grootste slokop van het RIZIV-budget met vorig jaar 222,1 miljoen euro aan terugbetalingen voor prothesen. Dat is ruim 77 miljoen euro meer dan in 2010. ‘Als chirurgen plots een prothese van een andere firma beginnen te gebruiken, nadat een vertegenwoordiger naar die andere firma is overgestapt, dan weet je het wel. Als je echt een goede prothese hebt, blijf je die steken. Dan verander je niet omdat een vertegenwoordiger van firma verandert.’

‘Chirurgen vrezen het moment dat ze niet meer de prothesen kunnen plaatsen die ze zelf verkiezen omdat het ziekenhuis een openbare aanbesteding lanceert. Sommigen vinden dat erg omdat ze een objectieve voorkeur hebben voor een prothese, anderen omdat hun financiële band met de distributeur of vertegenwoordiger dan stopt.’

Gevangenis

‘Hoe de chirurgen betaald worden? Ik schat dat in negen op de tien gevallen - als het niet meer is - chirurgen die consultancy-vergoedingen krijgen van een firma daarvoor niets hebben gepresteerd. In elk geval niets wezenlijks. Dat zijn zuivere betalingen omdat ze de protheses van die firma steken. In de Verenigde Staten treden ze daar veel strenger tegen op. Daar riskeer je in de gevangenis te belanden. Het is natuurlijk een miljoenenbusiness voor de firma’s. Maar het kan niet door de beugel. Omdat je een bias creëert. Je kiest niet voor het beste implantaat, wel voor het implantaat dat jou als arts het meeste opbrengt.’

Nog een andere topchirurg bevestigt de gang van zaken: ‘Consultancy fees zonder prestaties? Ik weet zeker dat dat gebeurt. Als ik u een tip mag geven: kijk vooral naar de cardiologen, de neurochirurgen en zeker de orthopedisten. Met hun implantaten is veel geld gemoeid.’

‘Maar wie gebruikt wie? Sommige artsen chanteren de bedrijven echt. De grote bedrijven kunnen daaraan weerstaan, maar de kleine?’, reageert een vooraanstaande bron aan de kant van de industrie.

Een fabrikant van implantaten windt er geen doekjes om: ‘Iedereen in de sector kent die praktijken. Zo vroeg een belangrijke klant van ons hem te sponsoren zodat hij de medewerkers van zijn dienst kon belonen. Wij hebben dat geweigerd. Het resultaat? Een andere firma heeft die klant van ons afgenomen. Ik heb al vaak gedacht: de dag dat een onderzoeksjournalist zijn neus in onze affaires steekt, gaat het vonken geven. Maar in de sector? Wie durft opstaan en zeggen dat hij het beu is? Die kan de volgende dag zelfs geen schroef meer verkopen. We hebben een business te runnen. Dus zwijgt iedereen.’

In andere landen zijn er al rechtszaken gevoerd tegen grote en kleinere fabrikanten omdat ze chirurgen hadden omgekocht via consultancyvergoedingen. Zo moest het Duitse Biotronik in 2014 voor zulke omkooppraktijken 4,9 miljoen dollar ophoesten in de VS. In 2012 moest Smith & Nephew 22 miljoen dollar betalen voor het omkopen van artsen in Griekenland via zijn Amerikaanse en Duitse dochterbedrijven. In Italië staat een vertegenwoordiger van Johnson & Johnson terecht voor het omkopen van een chirurg met dure reizen en etentjes.

Kunnen we achterhalen hoeveel geld de fabrikanten betalen aan onze artsen? Sinds kort moeten bedrijven die farmaceutische producten en medische hulpmiddelen verkopen bekendmaken welke premies en voordelen ze geven aan welke artsen, verpleegkundigen, ziekenhuizen, patiëntenverenigingen en andere gezondheidszorgbeoefenaars en -organisaties. Die wet heet de ‘Sunshine Act’. Voor de jaren 2015 en 2016 waren de aangiftes nog vrijwillig. Maar voor de geldstromen van vorig jaar geldt een verplichting. Dat is een realisatie van minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD). Het maakt België tot een van de meest transparante landen op dat vlak.

Die gegevens zijn sinds juni te vinden op een website. Alleen is het geen sinecure om het register te doorzoeken. U kan telkens alleen zoeken op naam van één bedrijf, één arts of één gezondheidsorganisatie. Voor elke opzoeking moet u een captcha-code intikken. En u kan de data niet downloaden. Ze zijn beveiligd met een watermerk.

Maar onze computerspecialisten hebben toch een manier gevonden om de gegevens in bulk uit het Betransparent-register te halen. We hebben dat gedaan voor de belangrijkste 87 fabrikanten van implantaten die in België actief zijn. Zo konden we achterhalen dat de implantatenindustrie vorig jaar 7,35 miljoen euro aan premies en voordelen heeft betaald aan 3.468 Belgische artsen, apothekers, verpleegkundigen en andere gezondheidsbeoefenaars.

De tien artsen die de hoogste bedragen kregen, komen allemaal uit Vlaanderen. Ze kregen elk in een jaar tijd tussen 43.849 en 151.012 euro. Het gaat om vijf orthopedisten, drie abdominale specialisten, een cardioloog en een dermatoloog. De artsen kregen vorig jaar tot 139.000 euro van één fabrikant.

Het valt op dat zeven van de 87 implantatenbedrijven niet eens voorkomen in het register. Tien andere hebben geen enkele vergoeding aangegeven. Onder hen ook enkele verdelers van orthopedische prothesen. Hebben ze echt niets gespendeerd? Of spelen ze nog altijd niet open kaart?

Geldstromen

Het is duidelijk dat de medische wereld niet echt happig was om deze geldstromen publiek te maken. Dat kan je afleiden uit de betalingen die de fabrikanten hebben gemeld voor de jaren 2015 en 2016, toen het nog geen verplichting was. Marktleider Medtronic gaf voor 2015 helemaal geen betalingen prijs. Voor 2016 geven de data een vertekend beeld. Het lijkt alsof Medtronic dat jaar hooguit 2.400 euro gaf aan enkele artsen, niets meer. Terwijl Medtronic ook nog meer dan 660.000 euro gaf aan 1.471 individuen die anoniem zijn gehouden.

Nu het wel verplicht is open kaart te spelen, zien we dat Medtronic vorig jaar tot 61.000 euro betaalde aan één arts. De arts in kwestie, een topexpert en een ‘key opinion leader’, kan naar eigen zeggen alle betalingen verantwoorden, als we hem contacteren. Hij gaf in opdracht van Medtronic een groot aantal cursussen aan chirurgen uit de hele wereld, zegt hij.

Wat met een chirurg die vorig jaar meer dan 94.000 euro kreeg van de fabrikant Bard? Dezelfde uitleg: een vergoeding voor trainingssessies die de chirurg gaf over de hele wereld. Voor zo’n sessie in eigen land ging de chirurg de gasten van het bedrijf verwelkomen in een plaatselijk restaurant. Om daarna voor hen ‘live chirurgie’ toe te passen in zijn ziekenhuis met producten van het bedrijf. Het ziekenhuis zelf moeit er zich niet mee, luidt het. ‘Dat zijn zelfstandige activiteiten van de chirurg.’

In totaal hebben de implantatenbedrijven vorig jaar 25,45 miljoen euro besteed aan premies en voordelen voor de Belgische medische wereld. Naast de 7,35 miljoen euro voor artsen, verpleegkundigen en co. stroomde 13,65 miljoen euro naar 937 organisaties uit de gezondheidssector. Dat zijn vooral ziekenhuizen, maar ook verenigingen, vzw’s en vennootschappen van artsen. Slechts 4,23 miljoen euro (16%) ging naar ‘wetenschappelijk onderzoek’ en 203.542 euro (1%) naar 31 patiëntenverenigingen.

Marktleider

Zo kreeg één vzw die artsen opleidt meer dan 630.000 euro van één bedrijf: marktleider Medtronic. Staat daar dan niets tegenover? De vzw verzekert ons van niet, ze gaat prat op haar onafhankelijkheid. Ze wijst de overheid met de vinger omdat die geen geld heeft voor klinische studies en goede opleidingen. Een bedrijf dat is opgericht om de wetenschappelijke werking van de dienst cardiologie van het ZNA te ondersteunen kreeg in één jaar 430.000 euro van een ander bedrijf, Boston Scientific. Ook het diensthoofd van het Hartcentrum ZNA gaat er prat op dat die smak geld de onafhankelijkheid van de artsen niet aantast.

Een onderzoek van de Georgetown University besloot in 2016 nochtans dat sponsoring door de fabrikanten en de aanwezigheid van vertegenwoordigers van die fabrikanten in de operatiezalen de onafhankelijkheid van de chirurgen en hun vrijheid om de beste behandeling te kiezen wel degelijk ondermijnt.

Een geldstroom van 25 miljoen euro in een jaar tijd is veel, maar de Belgische implantatenbusiness zou zo’n 625 miljoen euro omzet genereren. De gulste gevers waren dan ook de topbedrijven: Medtronic Belgium (4,9 miljoen euro), Johnson & Johnson Medical (2,3 miljoen euro) en Abbott Medical Belgium (2,2 miljoen euro).

Of al die geldstromen legitiem zijn, valt moeilijk te controleren. Artikel 10 van de wet op de geneesmiddelen verbiedt artsen om rechtstreeks of onrechtstreeks premies of voordelen in natura te aanvaarden van de industrie. Maar er is een belangrijke uitzondering: vergoedingen voor ‘legitieme prestaties met een wetenschappelijk karakter’, voor zover die vergoedingen ‘binnen de redelijke perken blijven’.

Vorig jaar onderzocht het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) 53 zogenoemde ‘artikel 10-dossiers’. Daarvan leidden er 16 tot een ‘officiële waarschuwing’, onder andere voor het aanbieden van geschenken en gratis artikels. Dit jaar waren er al 16 dossiers, maar daarvan zijn er al 11 zonder gevolg geklasseerd.

Hypocriete boel

‘Die hele transparantie is een hypocriete boel’, besluit een Franstalige fabrikant. ‘We hebben daarmee alleen de praktijken die vroeger onder de tafel gebeurden een officieel en legaal tintje gegeven. Punt uit.’

‘Als wij een chirurg sponsoren of betrekken in een wetenschappelijke studie, zouden we niets in return mogen verwachten. Maar finaal zijn het natuurlijk onze implantaten die dan in het ziekenhuis worden gebruikt. Iedereen in het ziekenhuis ziet dan alleen onze merknaam en geraakt daaraan gewend. Op een dag worden die mensen diensthoofd en bestaat al een band met ons bedrijf. Dat heet marketing.’