‘Ik ben patiënt BE-001-041 en ik mag worden gevaccineerd'

Maandag, 6 juli, 14.15 uur

Een meisje met blonde krullen zit een rood lapje te breien, een vrouw leest een thriller, een man werkt op zijn laptop. Het tafereel heeft haast iets huiselijks, maar in feite is dit de setting voor een onuitgegeven experiment, vol verborgen gevaren en met een hoogst onzekere afloop.

Met vier zitten we in de wachtzaal van het Centrum voor Vaccinologie (Cevac) van het UZ Gent. We zijn net geïnjecteerd met CV07050101, een experimenteel vaccin tegen de dodelijke longziekte Covid-19. Het middel is al getest op muizen, ratten en apen en wordt nu voor het eerst op 168 mensen onderzocht.

Omdat nog niet duidelijk is hoe mensen op de injectie kunnen reageren, moeten we vier uur verplicht in observatie blijven in deze ruimte. Wat het vaccin in ons lichaam teweegbrengt, de bijwerkingen die we ervaren, de antistoffen die worden aangemaakt: het zijn cruciale elementen die bepalen of, hoe en wanneer dit middel op de markt mag komen.

Covid-19, de ziekte die op 17 november voor het eerst gesignaleerd werd in de Chinese stad Wuhan, heeft wereldwijd meer dan een half miljoen doden gemaakt. En de pandemie is nog lang niet gaan liggen. Ondanks draconische maatregelen - gesloten grenzen, hele landen in lockdown - blijkt het coronavirus, dat de ziekte veroorzaakt, lastig te temmen.

Een geneesmiddel is er nog niet. Ook daar wordt hard aan gewerkt. Intussen slinkt de hoop op spontane groepsimmuniteit, waarbij zoveel mensen besmet zijn dat het virus zich niet langer verspreidt. De verwachtingen voor een vaccin, dat zowel de volksgezondheid als de economie kan redden, zijn daarom hooggespannen.

Afvalrace

De London School of Hygiene and Tropical Medicine telt vandaag 205 kandidaat-vaccins. De meeste bevinden zich nog in een petrischaaltje in een labo of in de fase van proeven op dieren. Van de 25 onderzoeken op mensen schat de Wereldgezondheidsorganisatie dat er amper zes à tien de finish halen. Daarom zitten wij hier vandaag: als proefkonijnen, de smeerolie - of struikelblokken - in de internationale afvalrace naar een vaccin.
Wij testen een kandidaat-vaccin van CureVac, een Duits biotechbedrijf. Binnenkort beginnen hier ook proeven met het covidvaccin van de Amerikaanse farmareus Johnson & Johnson.

Het onderzoek van CureVac zit nog maar in de eerste fase: die van het testen van de veiligheid op mensen. Onderzoekers zullen in mijn bloed ook zoeken naar antistoffen en andere sporen van immuunreacties, maar het allerbelangrijkste is om eerst te bepalen of, en in welke concentratie, de mens het veilig kan gebruiken.

De selectieprocedure is erg streng. Enkel kerngezonde vrijwilligers, ouder dan 18 en jonger dan 60, worden toegelaten. De voorwaarden zijn zo strikt dat Cevac aanvankelijk moeite heeft om voldoende 40-plussers te vinden. Zij hebben al sneller een medische voorgeschiedenis, of ze slikken medicatie, iets wat voor deze studie strikt verboden is. Zelfs met een onschuldige aandoening als hooikoorts geraak je er niet in. Rokers, mensen met overgewicht of een te hoge bloeddruk: vergeet het maar.

Ik heb mij aangemeld als journalist en met de bedoeling dit verhaal te schrijven, maar verder verloopt de procedure voor mij net zoals voor alle andere deelnemers. Ik heb eerst een lange medische vragenlijst doorlopen aan de telefoon. Het definitieve fiat volgt pas na een uitgebreide bloedanalyse, een elektrocardiogram, een keel-en-neusonderzoek op corona en, voor vrouwen, een verplichte zwangerschapstest. Het is niet toegestaan zwanger te worden tijdens de eerste vier maanden van de studie, die een jaar loopt. Mijn bloedwaarden zijn goed, mijn hartritme is normaal, ik ben niet besmet met Sars-Cov2 en ik ben niet zwanger. Ik ben vanaf nu patiënt BE-001-041 en ik mag worden gevaccineerd.

De prik is er een zoals bij de griep: in een spier van de bovenarm. Ik krijg het spuitje niet te zien. Er is een kans van een op de vijf dat ik een placebo krijg toegediend. Ik mag niet weten of dat bij mij het geval is.
CureVac wil drie dosissen testen: 2, 4 en 8 microgram van een synthetisch genvaccin. Ik zit in de groep die 4 microgram krijgt, maar ik heb geen idee wat dat betekent. Ik krijg in principe geen informatie over de resultaten. Ik weet wel dat bij de allereerste patiënt, die op 19 juni in Duitsland is geïnjecteerd met een dosis van 2 microgram, geen enkele bijwerking is vastgesteld in de eerste 24 uur na vaccinatie. De dosis die ik (waarschijnlijk) heb gekregen, is dubbel zo hoog als bij de eerste vrijwilliger.

De vier uur wachttijd na inenting zijn verstreken. Ik heb geen schok gekregen. Dat is een uitzonderlijke - een kans van 1 op 1 miljoen - maar potentieel levensbedreigende allergische reactie die niet zozeer met het vaccin te maken heeft, maar eerder met de middelen die nodig zijn om het te produceren, bewaren en injecteren. (‘Er zijn defibrillatoren in huis’, is mij verzekerd voor de inspuiting). Ik ben niet flauwgevallen, mijn arm is niet buitenmaats opgezwollen. De arts die mij controleert voor ik naar huis mag, meet nog een keer mijn bloeddruk en temperatuur: 36,7 graden Celcius. Dat is precies evenveel als vanochtend, voor de vaccinatie. So far, so good.

Maandag 6 juli, 22 uur

Ik sta in brand. Of zo lijkt het toch. Mijn benen gloeien, mijn voorhoofd is nat. Mijn hart roffelt versneld in mijn borst, mijn keel en mijn hoofd bonken mee en ik heb even geen gevoel meer in mijn vingers. De koorts is opgelopen tot meer dan 39 graden. Het voelt alsof iemand op mijn borstkas zit.

‘Heel goed’, lacht Jean Stéphenne als ik hem later opbel en vertel over mijn ervaring. ‘Dat betekent dat er een sterke immuunrespons is.’ Deze Belgische veteraan leidde jaren de vaccindivisie van de farmagigant GSK en is sinds kort voorzitter van de toezichtsraad van CureVac, dat het vaccin ontwikkelt dat nu in Gent en op verschillende locaties in Duitsland wordt getest. ‘Als je helemaal geen reactie had vertoond, zou dat voor ons slecht nieuws zijn.’
CureVac, in handen van miljardair Dietmar Hopp, de eigenaar van de softwareontwikkelaar SAP, heeft al succes geboekt met immuuntherapie tegen kanker. Maar het heeft nog nooit eerder een vaccin op de markt gebracht. De technologie die het voor het coronavaccin gebruikt, is zelfs nog nooit als vaccin gecommercialiseerd.

Het bedrijf heeft wel al goede resultaten geboekt met een vaccin tegen hondsdolheid, dat ook in Gent voor het eerst op mensen is getest. Uit die resultaten bleek dat proefpersonen na twee dosissen een volledige bescherming kregen. ‘En dat met aanvaardbare bijwerkingen’, zegt Stéphenne. Het sterkt hem in de overtuiging dat dat ook voor Covid-19 mogelijk is. ‘Eind augustus weten we of de respons bij mensen even goed is als de reactie die we bij apen hebben gezien na vaccinatie. Zij waren compleet beschermd. Ik ben erg optimistisch over deze technologie.’
Hij is niet de enige. Believers en beleggers lijken al overtuigd dat corona de doorbraak betekent van gentechvaccins. Dat blijkt uit de stijgende aandelenkoersen van Moderna en BioNTech, bedrijven die een gelijkaardige vaccintechnologie tegen corona ontwikkelen. Van de 25 kandidaat-vaccins die al op mensen worden getest, behoort de grootste groep (zeven) tot de categorie gentherapie.

Hoe groot het geloof is, bleek eerder uit het getouwtrek om CureVac. In maart probeerde de Amerikaanse president Donald Trump het bedrijf naar de VS te lokken. Daarop kocht de Duitse regering voor 300 miljoen euro 23 procent van de aandelen. Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen volgde met 80 miljoen euro Europese steun, om de ontwikkeling en opschaling van de productie te versnellen. Deze week kondigde de Europese Investeringsbank aan dat het bedrijf een lening van 75 miljoen euro krijgt om de productiecapaciteit in de fabriek in Tübingen uit te breiden.

Genetische code

Om zijn mRNA-vaccin te maken werkt CureVac niet met het virus zelf, zoals bij klassieke vaccinontwikkeling. Bij een mRNA-vaccin gebeurt de vaccinatie louter met erfelijk materiaal van een stukje van het virus, dat ervoor zorgt dat de persoon die het vaccin krijgt zelf viruseiwit aanmaakt. Tegelijk krijgt het lichaam een prikkel die het afweersysteem in gang zet. Een vals alarm, maar bij de volgende confrontatie met het echte virus weet het afweersysteem perfect wat te doen. Door het lichaam zelf aan het werk te zetten houdt de immuniteit ook langer aan, zeggen de ontwikkelaars.

Dinsdag 7 juli, 11 uur

We zijn 24 uur na vaccinatie en ik lig opnieuw in bed met 38,6 graden koorts, hoofdpijn, spierpijn en zware vermoeidheid. Ik krijg telefoon van het Centrum voor Vaccinologie aan het UZ Gent. Daar schrikken ze van mijn symptomen. ‘Oei, dat is niet de bedoeling: bijwerkingen van de derde graad. Dat moeten we onmiddellijk aan CureVac laten weten.’

Professor Geert Leroux-Roels belt mij daarna. ‘U hebt een interferonreactie doorgemaakt. U hebt geen corona, dat is onmogelijk, maar uw lichaam heeft gereageerd alsof u een ernstige virale infectie zoals griep, of covid-19 hebt gehad. Dat is uitzonderlijk, maar het kan.’

Het ontwikkelen van een vaccin is zoeken naar een balans tussen werkzaamheid en comfort. Vaccinmakers willen een zo sterk mogelijke respons van het immuunsysteem uitlokken. Maar het is niet de bedoeling dat wie gevaccineerd wordt twee dagen ziek in bed ligt. Professor Leroux-Roels vertelt mij dat in deze fase van het onderzoek één andere patiënt even zware bijwerkingen als ik heeft gerapporteerd. ‘Dat betekent dat de verhoging van de dosering voorzichtig en waakzaam zal moeten gebeuren.’

Dat is goed nieuws, zegt hij monter. ‘Als we met een lagere dosering een goede immuunrespons verkrijgen, kunnen er meer doses vaccin uit dezelfde productiehoeveelheid worden gehaald.’ Hij sluit af met de boodschap dat ik mij morgen wel beter zal voelen, wat blijkt te kloppen: geen koorts meer, geen andere klachten.

Mijn lichaam is duidelijk hard aan het werk geweest. Maar betekent dat dat ik beschermd ben? Hoe sterk was de immuunrespons, hoe volledig, en hoelang houdt ze aan? En wat betekent dat voor de kansen van dit mRNA-vaccin om uiteindelijk in honderden miljoenen dosissen te worden geproduceerd, en verdeeld over de hele wereld? Dat is op dit moment niet duidelijk.

De koplopers in de vaccinrace publiceren veel persberichten, maar zijn zeer zuinig met het bekendmaken van onderzoeksresultaten. En het gros van de kandidaten in het peloton weet gewoonweg niet hoe het zit, omdat ze nog niet ver genoeg gevorderd zijn. Dat blijkt ook uit het document dat ik voor vaccinatie heb ondertekend, waarin 27 pagina’s lang de risico’s en voorwaarden van de studie worden toegelicht: het is absoluut niet zeker dat ik na inenting immuun ben tegen Covid-19. Ik moet dus zeker alle veiligheidsvoorschriften blijven volgen.

Corona-uitbraak

Voor mij volgt binnen enkele weken een tweede vaccinatie. Mijn bloed zal de komende maanden verschillende keren onderzocht worden op antistoffen, de laatste keer pas over een jaar. Ik zal dan tien keer in het UZ Gent zijn geweest, voor vaccinatie of controle.

Ook CureVac heeft nog een lange weg te gaan. Het moet eerst en vooral toestemming krijgen om te starten met testen op 60-plussers, een erg belangrijke doelgroep. Omdat hun immuunsysteem doorgaans wat minder goed werkt, zullen ze minder sterk reageren op het vaccin, een wat hogere dosering nodig hebben en die beter verdragen. Daarvoor zijn mijn resultaten en die van de 167 andere proefpersonen in de fase 1-studie zo belangrijk: eerst moeten de bijwerkingen bij de gezondste groep op punt staan.

In een tweede fase moet het bedrijf aantonen dat het middel echt werkt. Daarvoor zijn grotere groepen nodig, die statistisch relevante informatie opleveren om het onderscheid tussen een placebo en het vaccin te staven. De laatste fase meet de doeltreffendheid bij een natuurlijke infectie: het testen op grote groepen mensen in regio’s met een corona-uitbraak, om aan te kunnen tonen hoeveel er niét ziek worden na vaccinatie. Professor Leroux-Roels. ‘Als er op dat moment geen infecties meer zijn omdat de pandemie is gaan liggen, ben je als bedrijf gefopt.’

Toch raamt Stéphenne zelfverzekerd de slaagkansen op 70 à 80 procent. Het bedrijf is nu al testhoeveelheden aan het maken, zegt hij. Als het op snelheid aankomt, hebben de nieuwste technologieën een groot voordeel. Het duurt 18 tot 24 maanden om klassieke virussen te kweken en te bewerken tot vaccins. Grote hoeveelheden synthetische vaccins produceren lukt in enkele weken. Als er op Europees niveau toestemming komt voor ‘risicoproductie’ voor alle klinische resultaten bekend zijn, kan CureVac volgens Stéphenne binnen 18 maanden 400 à 500 miljoen dosissen leveren. ‘Als alles goed gaat, kunnen we tegen oktober volop produceren.’

De Tijd blijft hier de komende maanden verslag uitbrengen over de perikelen van de vaccinontwikkeling. Volg hier de internationale afvalrace .