Recensie | 'Führer und Verführer' geeft Hitler en Goebbels een menselijk gezicht

‘Deze film toont wat nooit eerder is vertoond.' Zo opent regisseur Joachim A. Lang zijn historische drama ‘Führer und Verführer’. Met passende zin voor overdrijving, want hij heeft het over iets waarvan overdrijving fundamenteel deel uitmaakt: propaganda. ‘De film werpt een blik op de binnenkant van de macht, achter de schermen van het Derde Rijk’, gaat de intro verder, ‘en breekt door de orkestratie - vandaag nog altijd krachtig - waarmee Joseph Goebbels het imago van Adolf Hitler en het nationaalsocialisme wilde kneden. Hij toont het perspectief van de daders. Dit is riskant, maar noodzakelijk.’

‘Führer und Verführer’ (‘leider en verleider’) is voor Lang een levenswerk. Hij werd geboren in 1959, toen de schande van de Tweede Wereldoorlog nog een pikdonkere schaduw wierp op het Duitse zelfbeeld. Al deed iedereen zijn stinkende best om dat te ontkennen.

Op zijn 13de las Lang een boek dat zijn leven zou veranderen: ‘De SS-staat’ van de Duitse socioloog en politicoloog Eugen Kogon, een van de intellectuele vaders van de Bondsrepubliek. ‘Ik was geschokt’, vertelde Lang daarover aan de filmwebsite The Spot. ‘Ik kon niet begrijpen dat de grootste criminelen uit de geschiedenis van de mensheid hier enkele jaren geleden hadden rondgelopen en dat mijn land alweer tot de orde van de dag was overgegaan. En vooral ook hoe het mogelijk was dat de meerderheid van de Duitsers Hitler was gevolgd om zijn misdadige doelen te realiseren. Die vragen probeer ik al mijn hele leven te beantwoorden.’

Duivels of karikaturen

Het was dan ook logisch dat hij op een bepaald moment een blik zou werpen op de man die Hitlers duistere agenda aan het Duitse volk had verkocht: rijksminister van Volksvoorlichting en Propaganda Goebbels.

Wat ‘Führer und Verführer’ al meteen onderscheidt van andere films waarin nazikopstukken opduiken, is dat Lang probeert om hun menselijke gezicht te tonen. ‘Meestal duwen filmmakers figuren als Hitler en Goebbels veilig naar de marge. Bovendien worden ze ook nog eens als gruwelijke duivels of als complete karikaturen afgebeeld. Dat vind ik bedenkelijk, want zo maak je het onmogelijk te begrijpen wat het Duitse volk bezield heeft om zo’n crimineel regime te volgen. We moeten onder ogen durven te zien dat die vreselijke misdaden wel degelijk door mensen zijn bedacht en begaan. Maar zeker in Duitsland is die waarheid nog steeds taboe.’

Hoe gevoelig dat ligt, stelde Lang vast met ‘Führer und Verführer’. De producenten hadden geen enkele moeite het buitenland warm te maken voor de film, maar in eigen land kregen ze amper subsidies. Enkel de publieke omroep van Baden-Württemberg, de deelstaat waar Lang geboren werd, was bereid financiële ondersteuning te bieden.

‘De meeste Duitsers willen het niet horen’, zucht de cineast. ‘We houden liever vol dat het Derde Rijk in wezen een kliekje psychopaten met duivels geniale vaardigheden was. Het probleem is dat je daardoor niets uit de geschiedenis leert.’

Megalomaan moederskindje

Om de mythe rond het Derde Rijk te doorprikken maakt Lang gebruik van een mix van technieken. De meeste scènes waarin de nazi’s opduiken zijn nagespeeld. De officiële archiefbeelden uit die tijd zijn immers per definitie propaganda, en dus onbetrouwbaar. Lang zet acteurs in om Goebbels (rol van Robert Stadlober) en Hitler (Fritz Karl) tot leven te wekken in al hun tegenstrijdigheden. Goebbels komt naar voren als een zelfingenomen opportunist en rokkenjager, megalomaan en met een honger naar macht, maar ook een onzeker en halfhartig moederskindje. Hitler is dan weer de rotsvast overtuigde ideoloog met duidelijke - zij het vreselijke - ideeën.

‘Er bestaan geen opnames van wat zich tussen 1938 en 1945 achter de schermen afspeelde’, legt Lang uit. ‘Dat moesten we dus ensceneren, ook om te tonen welke middelen Goebbels inzette om de bevolking voor Hitler te winnen.’ Nu en dan monteert Lang er toch ook historisch beeldmateriaal van de twee hoofdfiguren tussen, als om te onderstrepen dat de film wel degelijk gedramatiseerd is. Of hij komt met beelden die de schokkende realiteit van de oorlog en de concentratiekampen aan het licht brengen. Lang laat bovendien overlevenden van de Holocaust aan het woord, als enige getuigen van die tijd.

Vlot verteerbaar entertainment kun je ‘Führer und Verführer’ niet noemen. De film is soms een even grote stoomwals als de propaganda van Goebbels. Hij houdt bovendien vast aan de breedsprakerige en literaire manier van spreken van nazi’s als Goebbels, wat ook een afstand creëert. De intentie waarmee Lang zijn film heeft gemaakt, is echter duidelijk. ‘Ik wil de kijker wantrouwiger maken tegenover beelden en media’, stelt hij. ‘Het thema is meer dan ooit actueel. Populisten en extreemrechts zijn wereldwijd in opmars. En de misdaden van het Derde Rijk worden steeds meer gebagatelliseerd.’

‘Führer und Verführer’ speelt vanaf deze week in de bioscoop.