Gezag moet het even overnemen

De opgelegde lockdown na de onverwachte Covid-19-uitbraak kwam er om te beletten dat de ziekenhuizen zouden overspoeld worden en het medisch systeem onder te hoge druk zou komen te staan. Om de versoepeling mogelijk te maken werd de bevolking adviezen van experten ingepeperd: enkele basishygiëneregels respecteren, zoals afstand houden, handen ontsmetten en mondmaskers dragen. Aanbevelingen die met gezond verstand gemakkelijk te begrijpen zijn en dus - zou je verwachten - ook massaal worden opgevolgd.

Daarom is het des te ontstellender hoe weinig daaraan spontaan gevolg werd gegeven. Winkels moeten stewards inzetten, zonder extra controles staat men opeengehoopt in bussen, trams of treinen, op de zaterdagmarkt van Antwerpen zag ik horden mensen gezapig samengepakt rond de tafeltjes met exotische lekkernijen. Maar ook op de goedbedoelde foto’s van politici die de staycation aanbevelen, stonden zelfs zij veel te dicht bij mekaar zonder mondmasker.

De zelfdiscipline lijkt niet te werken. Zonder dwingende regels van de overheid mét een voorbeeldfunctie, toezicht en straffen lijkt een groot deel van de bevolking niet in staat zich het juiste gedrag aan te meten. Dat is een serieuze wake-upcall voor wie gelooft in de vrije, liberale samenleving met zo weinig mogelijk inmenging van de staat. Als de coronacrisis iets duidelijk maakt, is het dat onze samenleving niet zonder duidelijke, stevige gezagsstructuren kan functioneren.

Pestepidemie

Dat wordt treffend geïllustreerd in de lezing van dokter William De Groote, de voorzitter van Montanus vzw, in de livestreamsessie van Musea Brugge: ‘Van de Pest tot Covid-19 - een millennium epidemieën in Brugge’. Veel zwaardere epidemieën zoals de pest hebben niet geleid tot een wezenlijk ander menselijk gedrag. Ze liggen wel aan de basis van technologische wijzigingen voor onder meer afvalwater, watervoorziening, afvalophaling, en woonwijken, hoewel sommigen toch nog blijven dromen van de verdichting van steden, kleine appartementen zonder keuken of terras of energiezuinige woningen die niet of afdoende kunnen worden verlucht en broeihaarden worden van ongezonde lucht en ziektekiemen.

De tweede coronagolf zal dus niet worden voorkomen door veel virologen te laten uitleggen wat er allemaal aan het gebeuren is, maar door verplichte ingrepen in ons gedrag, zoals het verplicht beperken van het aantal contacten, het dragen van mondmaskers in openbare ruimtes en het verbieden van grote samenkomsten. Ook al hebben al deze ingrepen een duidelijke economische impact, onder meer op de omzet van winkeliers, en op de tewerkstelling in de evenementensector. Menselijk gedrag veranderen gebeurt niet door sensibilisering, maar moet worden opgelegd én tegelijk menselijk correct aanvoelen. Anders wordt dat gedrag bij de minste versoepeling gedumpt.

Daarin ligt de echte opdracht van een overheid: aanvoelen wat aanvaardbaar is én wat moet worden opgelegd. Daarvoor is een juiste feeling nodig van wat sociaal en economisch aanvaardbaar wordt geacht, wat nog iets anders is dan politici die enkel maar bewegen als er een draagvlak is. Maar helaas, de overvloed aan veel te fijnmazige, dubbelzinnige en snel wisselende coronamaatregelen doet de bevolking compleet afhaken. Eerst kloek strenge maatregelen aankondigen om een week nadien te verkondigen dat er niet al te streng of zelfs niet op gecontroleerd zal worden is de bevolking voor de gek houden. Neem dan een voorbeeld aan wat veel bedrijven realiseren op de werkvloer.

Bedrijven

In overleg tussen werkgevers en werknemers en met wederzijds respect en luisterbereidheid wordt de werkvloer heringericht en worden afspraken gemaakt rond afstandswerken. Vaak eenvoudige hygiënemaatregelen worden opgelegd en zijn gedragen door iedereen, wat spontaan leidt tot een dynamiek van sociale zelfcontrole.  Heel wat bedrijven hebben zo al op voortreffelijke wijze zelf maatregelen genomen voor hun personeel en klanten. Dat is cruciaal om een tweede sluiting met alle zware economische gevolgen van dien te voorkomen.

Algemene door de overheid ingevoerde regels zijn gedoemd te mislukken als de burger ze als betuttelend aanvoelt, zelfs als ze op correcte wetenschappelijke gegevens steunen. Bij de coronacrisis is het niet de vraag of er een probleem is, maar of dat probleem de burger raakt, en niet op een theoretisch, mondiaal vlak, maar praktisch. Maar tot de komst van vaccins of een adequate behandeling, hopelijk ergens in het tweede kwartaal van 2021, zullen afdwingbare gezagsmaatregelen het moeten overnemen van het rekenen op de individuele verantwoordelijkheid van de burgers. Laat die maatregelen dus duidelijk, afdwingbaar én billijk zijn.

Caroline Ven, econoom