De populist wikt, het virus beschikt

Landen met onverwacht veel coronabesmettingen in vergelijking met gelijkaardige landen worden opvallend vaak geleid door populisten met een nationalistisch tintje. Mannen die aan de macht kwamen bij gratie van een eenvoudige, polariserende boodschap die er bij heel wat gefrustreerde kiezers ingaat als zoete koek.

De Verenigde Staten, Brazilië, het Verenigd Koninkrijk en India zijn goede illustraties. Ik zal een muur bouwen om die criminele Mexicanen buiten te houden, en ze zullen die zelf betalen. Ik zal met de grove borstel de augiasstal van de corruptie schoonmaken. Ik zal mijn land met niet meer dan wat politieke moed uit de Europese Unie halen en de winst van de exit investeren in de gezondheidszorg. We kennen die slogans allemaal.

Deze leiders besturen hun land vanuit hun buikgevoel en in het slechtste geval op basis van hun eigenbelang. Technische kennis, competentie en expertise zijn in hun regeringen ondergeschikt aan de persoonlijke connectie met de grote leider en blinde loyauteit aan diens beslissingen, hoe onbesuisd of onbezonnen die ook mogen zijn. Experten worden opgevoerd zolang hun analyse overeenkomt met het ongefundeerde standpunt van de leider. In het andere geval worden ze zonder met de ogen te knipperen genegeerd, geridiculiseerd, voor schut gezet, of botweg vervangen door een inschikkelijker figuur.

Flamboyante herhaling

De leiders dichten de gapende kloof tussen waarheid en verzinsel met flamboyante herhaling. Hoe volslagen van de pot gerukt hun visie op de feiten soms ook is, ze blijven die visie erin rammen tot ze als een vlinder verpopt tot de waarheid. De waarheid wordt als fake news onder de mat geveegd.

Die aanpak hebben de heren ook gehanteerd in de strijd tegen corona. Eerst was er de ontkenning. Het is maar een griepje, het gaat vanzelf weg als het warmer wordt, handjes schudden met coronapatiënten is geen probleem als je je handen daarna maar goed wast, en je kunt het niet krijgen als je een gezonde atletische vent bent. Het is allemaal onder controle, er zal deze zomer een vaccin zijn, mondmaskers zijn echt niet nodig en slecht voor de klandizie en het staat me bovendien belachelijk.

Het is maar een kleine greep uit de onwaarschijnlijke reeks volstrekte onzin die deze heren hun onzekere bevolking hebben ingelepeld. Daarna begon de zoektocht naar zondebokken. De voorkeur van populistische nationalisten gaat dan al snel naar populaire samenzweringstheorieën of beter nog: vreemdelingen, altijd hun zondebok van eerste keus. Aan hun uitzonderlijk competente beleid ligt het in elk geval nooit, dat spreekt vanzelf.

Ze hebben tot hun scha en schande ondervonden dat een virus geen tabloids leest, Fox News kijkt of tweet. Het virus is gewoon bezig zich zo snel mogelijk te vermenigvuldigen en te verspreiden met respect voor de regels van de kansrekening, de rest is collateral damage. Covid-19 kreeg Boris Johnson en Jair Bolsonaro te pakken, niet uit wellustig revanchisme maar omdat ze risicogedrag vertoonden en aanmoedigden. Ook Donald Trump moest na maanden van ontkenning, halfhartige maatregelen en clowneske persconferenties toch het dragen van mondmaskers aanprijzen, omdat het aantal coronagevallen in het Republikeinse Zuiden, zijn politieke thuisbasis, uit de hand begon te lopen.

Het is het verhaal van de kleren van de keizer. Iedereen gaat mee in het universum van alternatieve waarheden en hele leugens, maar dan is daar plots het coronavirus dat luidop zegt: ‘Kijk, de keizer heeft geen kleren aan.' Dit is wat ik wil behouden, dat iedereen ziet hoe onze populistische, nationalistische leiders in hun blootje staan, dat er geen inhoud steekt achter de slogans, dat het allemaal maar opgeklopte verzinsels waren om hun eindeloze honger naar de liefde van het publiek te stillen. Al liegt de populist nog zo snel, het coronavirus achterhaalt hem wel. Tijd om terug te keren naar de rede.