Een Belgisch huis in een gefragmenteerde wereld

'Waarom hebben wij zoiets niet', vroeg een Nederlandse CEO deze week tijdens het Wereld Economisch Forum (WEF) in Davos, toen hij te horen kreeg dat de Belgen er op de Promenade voor het eerst de internationale schijnwerpers opzochten met een Belgium House. Het klonk als de omgekeerde wereld: de Belgen die zichzelf met trots verkopen, en de Nederlanders niet.

Ook op een andere manier ging het Belgium House, met Microsoft-oprichter Bill Gates als publiekstrekker, tegen de trend in. 'Open for partnerships', stond in grote letters naast de deur. Voor een klein land dat veel buitenland heeft, van export leeft en internationale instellingen als de EU en de NAVO huisvest, is het een logische boodschap, maar in de wereld is het een idee dat niet meer evident is.

Tijdens het WEF in Davos stelde de consultant McKinsey maandag een studie voor die internationale samenwerking in kaart brengt. Die samenwerking nam toe van 2012 tot 2020, maar sindsdien plafonneert ze.

Daarachter schuilt een complexe realiteit. Voor het klimaat wordt nog altijd steeds meer samengewerkt. Ook al viel die samenwerking financieel stil tijdens de pandemie, daarna hervatte ze. Voor innovatie groeit ze nog sinds covid, maar trager. Vorig jaar daalde het internationaal uitwisselen van data zelfs. Over de grenzen heen samenwerken op het vlak van gezondheid - zoals bij de export van geneesmiddelen - stagneert sinds de pandemie.

De grootste verandering vindt plaats op het vlak van vrede en veiligheid. In ruim een decennium zijn de kosten voor cybersecurity verviervoudigd tot 1.000 miljard dollar. In 2022 hadden we één oorlog, in Oekraïne, in 2023 hadden we er een tweede, in Gaza. Daar komt dit jaar de onzekerheid van de Amerikaanse verkiezingen bovenop, met een mogelijke terugkeer van Donald Trump.

In een van de debatten op het WEF zei een fondsenbeheerder dat het daarover dit jaar ook op de financiële markten zal gaan. 'Terwijl de gesprekken vorig jaar over de rente gingen, zullen ze dit jaar over de geopolitiek gaan', zei hij. Blythe Masters, de vrouw die bij de zakenbank JPMorgan met de credit default swap een van de meest complexe financiële producten uitvond, zei dat ze zich niet slim genoeg acht om de Amerikaanse politiek te begrijpen en een investeringsstrategie zoekt die geen impact ondervindt van de verkiezingsuitslag.

Chinese weigering

De zoektocht naar een hernieuwd vertrouwen was de afgelopen week het grote thema van het WEF. Hoe moeilijk dat is, bleek vooral uit wie niet aanwezig was en uit wat er niet plaatsvond. Net zoals vorig jaar was een Russische delegatie niet welkom, al bleef het Russisch wel een van de acht talen waarin de debatten getolkt werden.

De Chinezen waren na hun afwezigheid wegens covid terug, maar ontweken de gevoelige discussies. 'De Chinese markt is geen risico maar een kans', zei de Chinese premier Li Qiang. Een uurtje later maakte Commissie-voorzitster Ursula von der Leyen duidelijk dat er wel een risico is, waarvan iedereen die zaken doet zich bewust moet zijn.

Het moeizame zoeken naar vertrouwen bleek ook uit de belangrijkste ontmoeting die niet plaatsvond. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky gaf in Davos een harde toespraak, waarin hij duidelijker garanties voor steun vroeg, geld zocht voor de heropbouw van zijn land maar ook hoopte op een ontmoeting met de Chinese delegatie om druk te kunnen zetten op Rusland. De Chinezen weigerden die vergadering.

In de gesprekken was spanning voelbaar. Premier Alexander De Croo (Open VLD) zegt dat in vrijwel elk gesprek dat hij had de oorlog in Gaza ter sprake kwam. Ook Zelensky had het erover, net als de premiers van Thailand, Vietnam en Pakistan, omdat de goederen die ze naar Europa verschepen voorbij de Rode Zee en de aanvallen van Houthi's moeten.

Uit de toespraken bleek hoe de focus op eigen weerbaarheid ligt en minder op vertrouwen dat een ander je beschermt. De Franse president Emmanuel Macron hamerde op meer Europese weerbaarheid op het vlak van defensie. Hij pleitte ervoor de EU schulden te laten aangaan - zoals tijdens de pandemie - om te investeren in militaire technologie. Ook de Spaanse premier wilde de overheid daarin meer zien doen.

De fragmentatie leidt tot een nieuwe vorm van handel. In het Belgium House werd uitgelegd hoe België denkt de diamanten die uit Rusland komen te detecteren en uit de juwelenwinkels van de G7 landen te houden. Er wordt over nagedacht om die tracingtechnologie ook in te zetten in andere sectoren waar internationale sancties gelden, zoals bij grondstoffen.

Een ander gevolg is dat de wereld van de internationale investeringen brutaler is geworden. Vlaanderen kreeg klappen van de Amerikaanse miljarden aan klimaatsubsidies van de Inflation Reduction Act (IRA), al bleef de schade beperkt. Maar Amerikaanse bedrijven investeerden wel degelijk plots meer in eigen land.

In de Europese reactie op de IRA was het op de korte termijn ieder voor zich. Zo doet Frankrijk zijn best om dit jaar een nieuwe batterijfabriek voor Umicore binnen te halen en ze niet naar Vlaanderen te laten gaan. Op korte termijn is die strategie nog ergens te begrijpen, zei De Croo in Davos, maar op de lange termijn kan het niet. De Europese markt moet weer gerespecteerd worden.

Buzzwoorden

Een laatste manier om in Davos de veranderde visie op globalisering te vatten, zijn de buzzwoorden. Vorig jaar ging het over deglobalisering en reglobalisering, over ontkoppeling van China en friendshoring, waaronder alleen handel drijven met betrouwbare landen wordt verstaan.

Een van de terugkerende woorden van de voorbije week was 'coopetition', een mix van competition en cooperation. Bedrijven doen het soms al: voor een activiteit met een concurrent samenwerken en er op andere domeinen mee concurreren. Maar ook landen worden nadrukkelijker tot die strategie gedwongen.

Zo botst Europa met China over het dumpen van Chinese auto's, is het argwanend over computerchips en zeldzame grondstoffen, zit het niet op dezelfde lijn over Oekraïne, maar vindt het in Peking een bondgenoot in de regulering van AI en in de strijd tegen de klimaatverandering.

'Ik ben al dertig jaar diplomaat', zei de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken op het WEF, 'en ik heb de wereld nog nooit zo complex en verweven geweten.'

Misschien was de simpelste strategie om daarmee om te gaan wel gewoon te vinden in het Belgium House. 'We mogen best eens tonen wat we kunnen', zei De Croo. 'We mogen onze troeven assertiever naar voren schuiven. En eens luidop zeggen: 'We're good'.'