Hoe open is de slimste stad van België?

Achter het glas schuifelen onderzoekers in witte, stofvrije pakken tussen peperdure machines. Voor onze ogen schuift een siliciumschijf in zo’n toestel, zodat er een patroon in geslepen kan worden. ‘Hier staat voor meer dan 2 miljard euro aan apparatuur. Dat hebben ze zelfs in Silicon Valley niet’, zegt Luc Van den hove, als CEO van het onderzoekscentrum imec de grote baas van deze ‘cleanrooms’.

Deze ruimtes zijn de kroonjuwelen van de wereldwijde nummer een in het onderzoek naar geavanceerde chiptechnologie. De chips die hier van de band rollen, zitten niet in uw huidige toestellen. Het zijn prototypes, die de gadgets en technologische oplossingen van morgen zullen bevolken. De cleanrooms zijn zonder twijfel het hart van de slimste vierkante kilometer van dit land.

Slimste

Vanuit Van den hoves kantoor op de vijftiende verdieping hebben we een fenomenaal zicht op die hoge concentratie aan intelligentie. Aan de overkant van de rustieke Kapeldreef ligt het Wetenschapspark Arenberg, waar de KU Leuven alle exacte en ingenieurswetenschappen herbergt. In een reeks anonieme gebouwen in de achtertuin van het Arenbergkasteel produceren onderzoekers een stroom baanbrekende resultaten.

De Leuvense universiteit slaagt er als geen ander in de wetenschappelijke exploten van haar personeel ten gelde te maken. Ze maakte van het aan bedrijven in licentie geven van de rechten op onderzoeksresultaten een echte specialiteit. In 2015 verdiende ze daar 118 miljoen euro mee. De nummer twee, de UGent, klokte af op 1,8 miljoen.

Internationaal gaat die commercialisering van vooruitstrevend onderzoek niet onopgemerkt voorbij. In een door de dataleverancier Thomson Reuters opgestelde ranglijst van de meest innovatieve universiteiten stond de KU Leuven op de vijfde plaats. In Europa was Leuven zelfs de absolute koploper.

2.0

Imec moet niet onder doen voor de miljoenenbonanza bij de academische buren. Na 33 jaar heeft het kenniscentrum het eerste bedrijf van zijn toneelstuk achter de rug. Het is ’s werelds voornaamste referentie op het vlak van nano-elektronica, de minuscule componenten die uw smartphone doen draaien.

Met de fusie met iMinds, het Gentse centrum met expertise rond software, digitale applicaties en media, is het tijd voor ‘imec 2.0’. De fusie was cruciaal om kennis over software en algoritmes bij te tanken, zegt Van den hove. ‘Je moet je hardware afstellen op de concrete toepassing die erop draait.’ Met de opkomst van artificiële intelligentie en geconnecteerde toestellen wordt die oefening steeds complexer.

Dat imec 2.0 moet in staat zijn veel beloftevollere groeibedrijven voort te brengen, belooft Van den hove. ‘Met de expertise over digitale applicaties erbij hebben we nu voldoende kennis in huis om grote groeibedrijven voort te brengen.’ Zelfs een ‘Belgisch Google’ sluit hij niet uit. Ook Koenraad Debackere, de algemeen beheerder van de KU Leuven, denkt dat het nieuwe imec verder kan varen. ‘Ik zie het glas eerder halfvol dan halfleeg. Door de integratie met iMinds zijn er meer kansen.’

Toch rijst de vraag waarom het kenniscentrum pas na 33 jaar kansen ziet om de echt grote groeibedrijven voort te brengen. Imec heeft een budget van 565 miljoen euro en een onderzoeksploeg van 3.500 medewerkers. Moet zo’n moloch onderhand niet meer resultaten op tafel kunnen leggen?

Het loont daarbij om naar de structuur van imec te kijken. Zowat 1.000 medewerkers werken eigenlijk voor de klanten van imec. Zij komen zij aan zij met hun rivalen aan de nieuwste technologieën werken. ‘Wij zijn het Zwitserland van de nano-elektronica’, grinnikt Van den hove.

Samsung

In het lab heerst inderdaad een opmerkelijke neutraliteit. De wetenschappers in die stofvrije pakken zijn onder meer van Samsung, ’s werelds grootste producent van halfgeleiders. Maar ook Amerikaanse technologiereuzen, zoals Intel en Qualcomm, zijn in de stofvrije ruimtes present.

Wie door de toren van imec dwaalt, ziet nog meer indicaties van die smeltkroes. In een cafetaria buigt een groepje Aziaten zich over een Excel-sheet met getallen. Het is Leuven ten voeten uit. De Dijlestad telt 156 nationaliteiten, die er hun wetenschappelijke honger komen botvieren. Het inspireert. Maar het roept ook bedenkingen op. Is imec, dat jaarlijks een dotatie van 108 miljoen euro krijgt, er alleen voor de grote multinationals? Of profiteren ook de Vlaamse bedrijven van de toren vol kennis?

De samenwerking met multinationals is cruciaal, betoogt Van den hove. ‘Je kunt alleen lokaal excelleren als je ook op globaal niveau met de grote jongens meespeelt’, stelt hij. Hij verduidelijkt met een voorbeeld. ‘Voor Samsung ontwikkelen we sensoren en chiptechnologie voor de nieuwste generatie draagbare gadgets.’ De intellectuele eigendomsrechten daarop blijven bij Imec.

Die werkwijze laat toe dat het kenniscentrum het geld heeft om technologie te ontwikkelen en dat het die ook nog op andere niveau’s kan inzetten. Bloomlife, een spin-off van imec, kon zo de technologie nog gebruiken voor zijn patch voor de opvolging van zwangere vrouwen. ‘Dat is een markt waar Samsung niet geïnteresseerd in is, waardoor we die spin-off ongestoord konden opzetten.’

Spin-off

De twee Leuvense kennisgiganten bedienen zich gretig van de spin-off als bedrijfsvorm. Via zo’n afgesplitst bedrijfje kunnen ze een commerciële omgeving bouwen rond veelbelovende technologie. De oprichting van een spin-off vermijdt ook dat ze marktverstorend werken, stelt Van den hove. ‘Als we vanuit het onderzoek tot een product of technologie komen, splitsen we die af. Dat bedrijf kan dan de concurrentie aangaan met andere spelers.’ Imec claimt zo uit het vaarwater te blijven van andere spelers, zoals de chipproducent Melexis. ‘Wij faciliteren onderzoek, we leveren geen product af.’

Imec splitste in totaal al 62 bedrijven af, waar in 2016 855 onderzoekers actief waren. Dat blijkt uit cijfers van Vlaams minister van Economie Philippe Muyters (N-VA). Ook de KU Leuven splitst gretig bedrijven af, sinds 1979 al 116. Ze krijgen enthousiaste steun van LRD (Leuven Research &Development), het universiteitsloket dat wetenschappers moet helpen hun onderzoek te commercialiseren.

Het klinkt als een geweldig productieve machine, die het Leuvense ondernemerslandschap verrijkt. De bedrijven die als spin-off geboren werden, zijn niet van de minste. Het gaat onder meer om het 3D-printingbedrijf Materialise (KU Leuven), het biotechbedrijf Tigenix (KU Leuven) en miDiagnostics, het bedrijf dat minilabo’s maakt (imec).

Kruisbestuiving

Maar in de Leuvense binnenstad worden bedenkingen gemaakt bij die stroom aan spin-offs. Pieter Goiris maakte naam als oprichter en CEO van het communicatiebureau Boondoggle. Hij juicht de innovatiestroom toe, maar heeft ook kritiek. ‘Hier in Leuven gaat het te vaak als volgt: wetenschappers verrichten onderzoek, waarna de intellectuele eigendom in een spin-off verdwijnt.’

De KU Leuven en Imec ploegen daarbij soms iets te veel op de eigen akker, in het gebied rond de Kapeldreef. ‘Er is meer nood aan kruisbestuiving, een mentaliteit waarbij we kennis delen met elkaar’, meent Goiris. Ook vanuit de stad komt de wenk dat innovatieresultaten meer gedeeld moeten worden. Mohamed Ridouani, schepen van Economie en kandidaat-burgemeester voor de sp.a, zette daarvoor in 2016 het kennisplatform ‘Leuven Mindgate’ op.

Spelers uit drie sectoren - de hightech, de creatieve en de gezondheidssector - moeten elkaar zo beter vinden. De kiem voor de krachtenbundeling lag in een desastreuze businesstrip naar de regio rond het Deense Kopenhagen en Zweedse Malmö in 2014. ‘De Zweden hadden sjieke slides over wat ze ‘Medicon Valley’ noemden’, aldus Ridouani. ‘Wij hadden er twee: een luchtfoto van het Gasthuisberg-ziekenhuis en een wazige foto van de Imec-toren.’

Het daagde Ridouani en anderen dat het Leuvense verhaal gecoördineerder verteld moest worden. Dat gaat breder dan pure marketing. ‘We geloven oprecht in de kruisbestuiving tussen hightech, gezondheid en creativiteit’, legt Ridouani uit. ‘Onze ingenieurs maken straffe producenten. Maar wat als je er een designer bij zet die weet hoe een product te verpakken en te verkopen?’

Vlaamse overheid

Kruisbestuiving is niet alleen op het Leuvense niveau het nieuwe ordewoord. Ook de Vlaamse overheid verwacht dat imec voldoende teruggeeft. Ze heeft met het kenniscentrum vorig jaar een convenant afgesloten waardoor het jaarlijks 108 miljoen euro toegeschoven wordt. Maar een voldoende grote ‘regionale impact’ is een van de voorwaarden.

In 2016, voor het afsluiten van het convenant, becijferde Vlaamse overheid die impact nog eens. Volgens de studie is het kenniscentrum goed voor 8.253 jobs, zowel direct als indirect. Verder levert het een toegevoegde waarde van 579 miljoen euro op.

De evaluatie keek ook naar de verhouding tussen de input (de dotatie) en de output (de omzet). Imec zet een omzet van 565 miljoen euro tegenover een dotatie van 108 miljoen euro maakt Van den hove zich sterk. ‘Als we alles bij elkaar tellen, halen we 30 procent bij de overheid en 70 procent bij de private sector.’ Bij de vergelijkbare Duitse Fraunhofer-instellingen komt slechts 30 procent uit de industrie.

Toekomstbad

Maar simpele anekdotes bewijzen dat er toch nog werk aan de winkel is inzake kruisbestuiving en interactie met andere Vlaamse bedrijven. Goiris organiseert in opdracht van Leuven Mindgate begin mei het ‘And&’-festival, waarbij 80 sprekers uit de technologische, creatieve en gezondheidssector vier dagen lang het publiek onderdompelen in een toekomstbad.

‘Ik organiseerde voor het festival een vergadering met vertegenwoordigers van de KU Leuven, imec en een aantal investeringsfondsen’, vertelt Goiris. ‘Die mensen hadden nog nooit samen iets ondernomen.’ Al blijft hij positief. ‘Ze kwamen toch al naar die vergadering.’

Ook Ridouani maakt zich niet te veel zorgen. ‘Het is eigen aan het beestje om alleen aan de eigen sector te denken.’ Als alles een beetje meezit hoeft hij de Zweden nooit meer onder ogen te komen met twee zielige slides. ‘Ik heb toen echt gezegd: never again!’