Zwarte goudrush op oude banden

Een desolaat woestijnlandschap dat, zo ver het oog reikt, bezaaid is met oude autobanden. Het is geen scène uit de film ‘Mad Max’, maar de realiteit in veel landen in het Midden-Oosten. De bandenkerkhoven staan symbool voor hoe onze aarde op industriële schaal mismeesterd wordt: de versleten banden die op een hoop worden gegooid, zijn grotendeels gemaakt uit de aardolie die in dezelfde regio uit de grond wordt gepompt.

Elk jaar bereiken wereldwijd naar schatting 1 miljard banden het einde van hun levensduur. Zowat de helft ervan wordt verbrand, waarbij miljoenen tonnen CO₂ in de atmosfeer terechtkomen. Een ander deel komt terecht op stortplaatsen of wordt verwerkt in bouwkundige toepassingen, met het risico op bodemverontreiniging. Maar er is hoop dat die uitwas van onze consumptiemaatschappij aangepakt kan worden.

Een nieuwe generatie chemiebedrijven maakt zich klaar om op grote schaal oude autobanden te recycleren en de grondstof te leveren voor nieuwe banden. Ze doen dat via pyrolyse, verhitting op hoge temperatuur (500 à 700 graden) zonder zuurstof. In dat proces wordt het rubber van de oude banden vergast en blijft een soort kool over die tot fijne koolstof vermalen wordt. De pikzwarte stof, het ‘carbon black’, is een onmisbaar ingrediënt om nieuwe banden stevig te maken. Het kan ook dienst doen in andere rubbertoepassingen zoals afdichtingen en als een pigment in verven en coatings.

Het koolstofpoeder wordt momenteel vooral gewonnen uit aardolie, maar de productie van dat zogenaamde ‘virgin’ carbon black is allesbehalve maagdelijk voor het klimaat: per geproduceerde kilo wordt ongeveer 2,4 kilo CO₂ uitgestoten. De voorbije jaren werd het pyrolyseproces evenwel voldoende verbeterd om ook gerecycleerde koolstof als volwaardige grondstof te gebruiken. In dat proces komen veel minder broeikasgassen vrij.

Belgische hub

Ons land lijkt zich op de kaart te zetten als een van de hubs voor de recyclage van oude banden. Op de vroegere Opel-site in de Antwerpse haven gaat het Amerikaanse Bolder Industries 100 miljoen euro investeren in een fabriek die onder meer autobanden gaat recycleren. Ook het Antwerpse bedrijf Laupat Industries is nog in onderhandeling over de bouw van een bandenrecyclagefabriek op de site. ‘In een eerste fase willen we er 20.000 ton per jaar verwerken, wat neerkomt op 2 miljoen banden. In de jaren daarna willen we uitbreiden naar 40.000 ton per jaar’, zegt medeoprichter Walter Patijn.

Een andere kandidaat-investeerder in ons land is het Nederlandse bedrijf Black Bear Carbon. Dat pionierde met een recyclagefabriek in Nederweert, maar een bedrijfsbrand maakte in 2019 een einde aan de productie. Black Bear Carbon plant een nieuwe fabriek op de chemiesite Chemelot in Nederlands Limburg, met een productiecapaciteit van 12.000 ton carbon black. Voor een tweede vestiging kijkt het naar België. ‘Een locatie is nog niet gekozen, maar de nabijheid van petrochemische industrie is een van de criteria’, zegt CEO Victor Vreeken.

De reden daarvoor is dat het pyrolyseproces nog andere producten oplevert die nuttig zijn voor die industrie. ‘Een deel van het verdampte rubber kan je laten condenseren tot pyrolyseolie of TPO (tire pyrolytic oil). Dat kan gebruikt worden als een brandstof voor schepen, maar ook als een bouwsteen voor de productie van polymeren in raffinaderijen.’ Daarnaast levert het pyrolyseproces energetische gassen op die interessant zijn voor industrieel gebruik, en staal dat gebruikt werd om banden te verstevigen.

De verwachte groei van de vraag naar gerecycleerd carbon black verklaart de vele investeringen in nieuwe recyclagefabrieken. ‘Het circulaire aspect van die business laat toe om met een iets hogere marge te verkopen in vergelijking met virgin carbon black’, zegt Vreeken. ‘De grote bandenmakers willen nu versnellen om tegen 2030 grotendeels circulair te zijn, en tegen 2050 helemaal. Ook bij de verffabrikanten is er vraag.’

Om banden rendabel te recycleren moeten de grondstoffen die eruit gehaald worden maximaal vermarkt worden. De kwaliteit van het carbon black kan verschillen naargelang het productieproces, valt te horen. ‘Sommigen richten zich op grote volumes en lage kosten, met een relatief eenvoudig proces. Zij hebben vooral interesse in de extractie van olie waardoor hun carbon black een lagere kwaliteit heeft’, zegt Rob van der Meij, partner van het Leuvense investeringshuis Capricorn, dat een van de aandeelhouders is van Black Bear Carbon.

Stevig prijskaartje

‘Veel spelers verwerken de banden in een batch-proces: ze vullen een groot vat en doen er een deksel op. Dat geeft een product met een variërende kwaliteit. Wij gaan in onze nieuwe fabriek een continu proces gebruiken dat een zeer constante kwaliteit oplevert. Dat is belangrijk voor de klant, want anders moet die constant zijn receptuur aanpassen aan de grondstof’, zegt Vreeken.

Ook Laupat Industries zegt zich te willen onderscheiden met een continu proces en een kwalitatief eindproduct. ‘We maken gebruik van verticale reactoren in plaats van de gebruikelijke horizontale reactoren. Omdat onze reactor geen mechanische bewegende delen bevat, hebben we geen risico op het indringen van zuurstof’, zegt Patijn. De leverancier van die technologie is het Duitse bedrijf Pyrum Innovations.

Om een continu productieproces mogelijk te maken is een constante aanvoer van oude banden nodig. Black Bear Carbon heeft naar eigen zeggen al contracten met verschillende leveranciers in Europa. Laupat sloot een akkoord met het logistieke bedrijf Zuidnatie-Breakbulk om banden per schip aan te voeren. Het sloot ook een tienjarig contract af met de Duitse chemiereus BASF voor de levering van olie die gewonnen wordt in het pyrolyseproces.

Wanneer de nieuwe fabrieken naar behoren werken, willen de bedrijven hun productie internationaal uitbreiden met de opening van nieuwe vestigingen. Omdat het transport van oude banden vrij duur is - je vervoert immers veel lucht - heeft het niet zoveel zin om alle productie op één plaats te centraliseren. ‘Er zijn weinig schaalvoordelen aan het groter maken van één fabriek. Maar je kan het model van die fabriek wel makkelijk repliceren op andere plaatsen’, zegt Vreeken.

Aan die ambitieuze investeringsplannen hangt een stevig prijskaartje. Black Bear Carbon is op zoek naar 100 miljoen euro nieuwe middelen. Er is ook interesse bij Belgische partijen, zegt Vreeken. ‘De banken willen voorlopig niet meedoen omdat ze de financiering van een eerste fabriek te risicovol vinden.’

Het Antwerpse Laupat Industries probeert met een obligatie-uitgifte 750.000 euro op te halen en wil dat aanvullen met geld van een ‘bekende Belgische bank’, Vlaams overheidsgeld en een inbreng van de twee eigenaars. Volgens de website van het bedrijf staat de teller voor de obligaties nog maar op 93.500 euro. Het bedrijf wilde geen verdere toelichting geven bij de financiële situatie.