De veilingmeester in de huiskamer

Wanneer journalisten de vragen moeten beantwoorden, weet je dat de situatie ernstig is. ‘Wat denk jij? Hoelang gaat het volgens jou nog duren?’, vraagt Marianne Hoet, vicevoorzitter van het veilinghuis Phillips, aan het einde van ons telefoongesprek. Verder dan ‘nog een tijdje allicht’ komen we ook niet.

Bij Phillips, het nummer drie in de veilingwereld na Christie’s en Sotheby’s, hopen ze op 24 en 25 juni in New York grote veilingen te kunnen houden. ‘Dat is het plan. Het is belangrijk dat je ergens naartoe kan werken.’ Phillips moest noodgedwongen zijn topveiling in mei in New York en die van juni in Londen afgelasten. Ze worden nu samengebundeld eind juni in New York. Ook Christie’s en Sotheby’s hebben hun grote veilingen voor de komende weken uitgesteld. 

Private sales

Dat wil niet zeggen dat de volledige veilingmarkt tot stilstand is gekomen. ‘We versterken onze onlineplatformen. Maar die zijn meer voor de kleinere veilingen. Het is een signaal naar de kunstmarkt dat we nog steeds operationeel zijn en niet helemaal out of business’, zegt Hoet. ‘We gaan ook onze private sales intensifiëren, de verkoop zonder veiling. Iemand biedt zijn werk te koop aan tegen een door hem mee bepaalde prijs en dan bieden wij het aan een specifieke potentiële koper aan. Tot iemand toehapt. Nu er geen grote veilingen zijn, is dat een alternatief. Private sales zaten sowieso in de lift. Niet iedere verkoper houdt van de drukte van een veiling. Bovendien heb je als verkoper in een private sale meer vat op het hele proces’, legt Hoet uit. 

De toestand blijft hoe dan ook onwezenlijk. ‘We houden iedere dag videoconferences. Dat heeft iets bizars, omdat niet iedereen in dezelfde situatie zit. Ik herinner me nog gesprekken een maand geleden met Italië. Toen had ik zoiets van: ja, ja, dat is allemaal overdreven. Wat een vergissing was dat, weet ik nu. In Hongkong dan weer gaan onze veilingzalen in mei opnieuw open. Daar is de situatie fel verbeterd.’µ

Hoet heeft geen pasklaar antwoord op de vraag hoe de prijzen op de kunstmarkt zullen evolueren. ‘Het is te vroeg om daar uitspraken over te doen. Het hangt ook af van hoelang dit aanhoudt. We hebben nog crisissen meegemaakt. In 2009 bijvoorbeeld, na de financiële crisis. Uiteindelijk is de markt daar snel van hersteld. Ik begrijp dat veel verzamelaars, die vaak ondernemers zijn, nu andere katten te geselen hebben dan kunst te kopen. Maar ik weiger te geloven dat ze zouden stoppen met verzamelen. Voor die mensen is kunst toch veel meer dan enkel een investering?’

Recylage

Peter Bernaerts van het veilinghuis Bernaerts in Antwerpen durft wel een cijfer te plakken op de impact. ‘Ik schat dat onze omzet dit jaar 35 à 40 procent zal dalen. De voorbije jaren draaiden we gemiddeld rond 6,6 miljoen euro. De verwachte daling baseer ik op de crisis van 2009. Toen was dat ook zo.’ Bernaerts blijft niet bij de pakken zitten.

‘Natuurlijk waren we eerst in paniek. Je denkt aan wat de crisis financieel voor je bedrijf betekent. Je vergelijkt met het verleden: toen bracht een veiling zoveel op, wat gaat het nu zijn? Maar dat moet je loslaten, anders ga je ten onder aan de stress. Als je krampachtig probeert vast te houden aan wat vroeger was, heb je de boodschap niet begrepen: de wereld is veranderd.’

Bernaerts houdt in mei veilingen met zo’n 500 werken van oude en romantische meesters. Vanuit een lege veilingzaal. ‘We vinden het belangrijk de continuïteit te garanderen. Niet alleen voor onszelf, maar ook voor onze klanten. Veel mensen waren van plan hun kunstwerken te verkopen, wij zien erop toe dat die plannen doorgaan. We gaan dat op een andere manier doen. De ‘live in an empty room’-veiling, noem ik het. De veilingmeester live in de huiskamer via de webcam. We deden dat vroeger ook al, maar dat was dan ter ondersteuning van de veilingen in de zaal. Nu wordt dat de enige mogelijkheid. Ik ben me ervan bewust dat dat niet voor elke klant vanzelfsprekend is. Verzamelaars van oude of romantische meesters zijn doorgaans niet echt internetminded. We gaan die mensen goed moeten voorbereiden, met tutorials en een helpdesk’, vertelt Bernaerts.

‘Het grote nadeel is dat de potentiële kopers niet meer fysiek naar de werken kunnen komen kijken. We gaan veel meer filmpjes moeten maken om hen een goed idee van het kunstwerk te geven. Misschien kunnen we onze zalen sneller openen dan gepland, bij een lichtere lockdown. Ik las vandaag dat de recyclageparken weer opengaan. Eigenlijk zijn wij dat op een bepaalde manier ook (lacht). Op termijn acht ik het wel mogelijk dat mensen een afspraak maken en alleen of in kleine groep weer de kunst live kunnen bekijken.’

Bernaerts is ervan overtuigd dat niet alle veilinghuizen de coronacrisis zullen overleven. ‘Wie de voorbije jaren niet heeft geïnvesteerd in onlineplatformen - in ons geval is dat Invaluable, maar er zijn er nog andere - gaat het heel moeilijk krijgen. Wat ik dacht dat over pakweg 40 jaar zou gebeuren, is nu aan de gang. Een brutale overgang naar de digitalisering.’

Short Selling

De veilingmarkt kende haar vorige grote crisis in 2008 en 2009. In 2007 werd een recordomzet geboekt van 9,3 miljard dollar (cijfers van Artprice). 2008 begon op hetzelfde elan, maar na het faillissement van de zakenbank Lehman Brothers klapte de markt in elkaar en klokte ze af op 8,3 miljard dollar. De crisis diepte verder uit in 2009 met een omzet van 4,9 miljard dollar. Maar het herstel zette zich snel in. In 2011 werd het recordbedrag van 18 miljard dollar gehaald. Vorig jaar was het 13,9 miljard.

Professor Luc Renneboog, hoogleraar aan de Tilburg School of Economics and Management, onderzoekt al lang de relatie tussen de evolutie van de kapitaalmarkten en de kunstmarkt. De beurzen zijn de voorbije weken tot 40 procent gezakt. Wat betekent dat voor de veilingmarkt? ‘Ze valt gewoon stil. Er zijn amper nog kopers en verkopers. Mensen die kunst bezitten, verkopen niet omdat ze wachten op betere tijden. Tenzij ze gedwongen worden door de bekende drie D’s: death, divorce en debt.'

'Ik verwacht niet meteen dat de prijzen enorm zwaar zullen zakken. Het pessimisme sijpelt niet door in de prijs. De aandelenmarkten hebben wel hun invloed op de flow en het sentiment in de kunstmarkt. De kopers van kunst, toch zeker in het dure topsegment, zijn doorgaans ook actief op de financiële markten. Als zij merken dat daar het leed is geleden en hun papieren verliezen ongedaan zijn gemaakt, zie ik hen opnieuw instappen in de kunstmarkt. Dat zal wel met enige vertraging zijn, zes maanden tot een jaar.'

'We weten nog niet wat de invloed van de coronacrisis op de psyche van de belegger gaat zijn. Misschien gaat hij wel meer aandacht besteden aan tastbare activa zoals kunst. Het esthetisch dividend heet dat. Wanneer je schoonheid aan de muur belangrijker vindt dan de op- en neergaande grafieken van je beleggingsportefeuille.’

Galerieën wapenen zich tegen de verplichte sluiting van hun zaken door hun expo’s online te tonen. Bij Tim Van Laere Gallery, een van de grote spelers van het land, is dat een tentoonstelling met nieuw werk van de Deens-Israëlische kunstenaar Tal R. ‘Home Alone’ heet de expo. Met een vogel in een kooi als thema. Alsof het zo moest zijn. ‘We hebben tien maanden aan de expo gewerkt. Alles was net op tijd klaar. Voor de lockdown zijn nog enkele mensen kunnen komen kijken’, legt Van Laere uit. Nu is enkel een virtueel bezoek mogelijk. Je wandelt door de lege zalen in je eigen tempo. Je zoomt in en uit naargelang de behoefte.

‘Er zijn al veel werken verkocht. De crisis heeft daarop geen effect. := Voor Tim Van Laere is het grootste probleem de onzekerheid over planning. ‘Veel van mijn kunstenaars - Rinus Van de Velde, Ben Sledsens, Kati Heck… - gaan de komende maanden tentoonstellen in het buitenland. Maar kan dat allemaal doorgaan? En wanneer? Alles schuift. Waardoor je niet weet wat nog precies mogelijk is. Die onzekerheid maakt het lastig werken.’

Instant

Op de website van Kristof De Clercq Gallery in Gent prijkt op de homepage nog de aankondiging van de nieuwe tentoonstelling ‘Two Rooms and a Kitchen’ van Nahum Tevet, ook uit Israël. 29 maart - 3 mei. ‘Ah ja, ik moet dat nog veranderen’, zegt hij aan de telefoon. ‘We kregen de kunstwerken niet meer naar hier. Nahum mocht ook zelf het land niet meer uit. Dan kun je niet anders. We werken voort, maar dan op een lager pitje. De verkoop is zeker niet stilgevallen. Je handelt die online af. Ik heb geen idee hoe de zaken zullen evolueren. Ik heb mijn volgende twee expo’s uitgesteld. Ik ga alvast geen online tentoonstellingen maken, tenzij de toestand zo lang duurt dat het echt niet anders kan. Ik hou daar niet van. Het risico bestaat dat we evolueren naar een soort van Instagram-achtige kunst, waarbij mensen niet langer dan een paar seconden kijken. Direct goed of weg ermee. Dat is volgens mij niet hoe kunst moet zijn.’

De expo Home Alone van Tal R is te bekijken op www.timvanlaeregallery.com/current