Mons 2015 vervelt tot biënnale van Bergen

Dinsdagvoormiddag. Op de Grote Markt van Bergen houden we een Brits koppel staande. Ze lijken wat verloren gelopen. ‘We komen van Brugge en zijn op weg naar de kerstmarkt van Luxemburg. Om kwart na één zijn we weer weg. Oh, is Mons culturele hoofdstad van Europa? (port zijn echtgenote aan) Wist jij dat, dear?’ De vrouw schudt het hoofd. ‘Wel echt een parel van een oude binnenstad’, zegt de Noord-Engelse. ‘Is hier ook geen straat genoemd naar Winston Churchill?’

Er bestaat inderdaad een Avenue Winston Churchill in Bergen - bekend om zijn gevangenis, waar dichter Paul Verlaine twee jaar zat opgesloten omdat hij in Brussel op zijn collega en lief Arthur Rimbaud had geschoten. De Franse dichter wordt momenteel geëerd in een verdienstelijke expositie in het BAM-museum. Die tentoonstelling is de laatste stuiptrekking van het cultuurjaar Mons 2015, dat in januari begon en morgen eindigt met zes straatfeesten waarop 20.000 mensen worden verwacht.

Herdenkingsmoe

In het BAM, het belangrijkste museum van Bergen, is het net als in de rest van de stad vrij kalm. De grootste delegatie is een groepje schoolkinderen die we na hun rondleiding zien verdwijnen in de schilderswerkplaats van het museum. Ook in de andere musea is amper volk. In het oorlogsmuseum MMM, een van de vijf nieuwe musea die in april werden ingehuldigd, is men niet helemaal tevreden met de opkomst. ‘Eerlijk? We hadden er meer van verwacht. Ons museum ligt net buiten de toeristenroute. In een kleine stad als Bergen is het dan niet evident om volk aan te trekken. Veel mensen zijn ook herdenkingsmoe, zeker in Vlaanderen. Hopelijk wordt het volgend jaar beter.’

De kalmte van vandaag geeft een bedrieglijke indruk, verzekert Bérengère Deroux in Café Europa. ‘De grote drukte ligt zo’n twee weken achter ons’, vertelt Deroux. Bewoners en toeristen konden in deze temporaire brasserie in de universiteitswijk de digitale schatten van Bergen ontdekken. Er werden try-outs en doe-labs met digitale toepassingen georganiseerd. ‘Voor een klein project hebben we het bijzonder goed gedaan: zo’n 2.000 bezoekers per maand. In de zomer was het hier vaak koppenlopen. Mensen kwamen met hun stadsplannetje in de hand ons café binnen en vroegen ons de kleren van het lijf.’

Als we de officiële cijfers mogen geloven, heeft Mons 2015 de hoge verwachtingen waargemaakt. Ruim 2,1 miljoen mensen brachten dit jaar een bezoek aan Bergen in het kader van het cultuurjaar. Dat cijfer verdient enige nuance: wie vier keer terugkeerde, zit vijf keer in de statistieken. En ook de honderdduizenden bezoekers van de vele gratis evenementen tellen mee. Maar toch. De twaalf Bergense musea trokken samen bijna een half miljoen (betalende) bezoekers. De Van Gogh-expo spande de kroon met 180.000 bezoekers. De weekendfestivals die Mons 2015 met het verenigingsleven in de Borinage opzette, lokten 120.000 mensen naar het verpauperde achterland van Bergen.

Culturele hold-up

‘Weet u dat niemand in en rond Bergen in ons geloofde?’ In het zenuwcentrum van Mons 2015 haalt directeur Yves Vasseur een verfrommeld stuk papier uit zijn portefeuille. ‘Hier, een lezersbrief uit een krant van 2013. (leest voor) ‘Mons 2015 is autocratische cultuurpolitiek die dertig jaar te laat komt. Un hold-up culturel.’ Zo was de sfeer toen we eraan begonnen. Iedereen deed cynisch over de streek: een vuil en arm PS-bastion vol werklozen. We belegden 2.000 vergaderingen met culturele en sociale verenigingen in Bergen en de Borinage om ons project te verdedigen. Beetje bij beetje wonnen we het vertrouwen. En kijk: 2 miljoen mensen blijken de streek die ze zo lang hebben uitgespuwd wél de moeite waard te vinden. U kunt zich niet voorstellen wat zoiets doet met de fierheid van de Montois en de Borains. Dat is het échte succes van Mons 2015.’

We lopen binnen bij de aanjager van Mons 2015, burgemeester Elio Di Rupo. ‘We hadden een metamorfose beloofd. Wel, jullie hebben een metamorfose gekregen’, zegt de PS’er. ‘En weet u wat ik zo plezierig vind? Zowat 450.000 bezoekers van Mons 2015 waren Vlamingen. Dat is extreem belangrijk voor het zelfbeeld van de Montois. De meeste Vlamingen kwamen hier voor het eerst. Ze weten nu dat België meer is dan Brugge, Gent, Brussel en Luik.’

Vlaamse vrienden

Zijn Vlaamse vrienden, zo zegt Di Rupo, zijn altijd opnieuw welkom. Om een bedrijf uit de grond te stampen, bijvoorbeeld. Want dat was ook een duidelijke strategie toen Di Rupo twaalf jaar geleden het initiatief voor dit cultuurjaar nam: via cultuur de economie versterken. ‘We hebben de afgelopen tien jaar fors geïnvesteerd om de techeconomie naar Bergen te halen. Dat is een jonge industrie, gedreven door hoogopgeleide middenklassers. Die mensen houden van cultuur. Dat doelpubliek heeft zelf kunnen zien dat Bergen meer te bieden heeft dan de gangbare clichés over armoede en misère. Dit is een leuke stad, waar het goed leven en fijn ondernemen is.’

En nu? ‘Et maintenant, on doit capitaliser’, zegt de burgemeester. ‘We moeten de mensen een excuus geven om te blijven komen. Dit feestjaar is geen eindpunt, maar het begin van een nieuw tijdperk. Het plan is om vanaf 2018 een kunstbiënnale van vier maanden te organiseren met één grote tentoonstelling, concerten, voorstellingen en feesten in de volkswijken. Alleen moeten we nog geld bijeen krijgen. (glimlacht) Momenteel is het geld eventjes op. Maar de biënnale komt er. De bedrijvenclub van Mons 2015 heeft zich al geëngageerd.’

Het cultuurjaar Mons 2015 wordt op zaterdag 12 december afgesloten met zes volksfeesten in Bergen.

De tentoonstellingen over Paul Verlaine in het BAM en ‘L’homme, le dragon et la mort’ in Grand Hornu lopen door tot 24 januari.

www.mons2015.eu