Planbureau licht partijprogramma's door: dit zijn de resultaten

De campagne voor de verkiezingen op 9 juni kan nu echt beginnen. Het Planbureau heeft voor de tweede keer de economische impact van de ideeën van de politieke partijen doorgerekend. Klopt de opbrengst die partijen op hun voorstellen plakken? En wat is de impact ervan op de groei, de werkgelegenheid, de koopkracht, de herverdeling en de begroting?

Opgepast: het werk van de cijferwaakhond is al een stuk uitgebreider dan in 2019, maar het is nog altijd geen volledige doorlichting van de verkiezingsprogramma's. Doordat het Planbureau beperkt is qua mankracht, kon elke partij maximaal 30 maatregelen voorleggen. Een tweede beperking is dat het effect op vermogen grotendeels buiten beeld is gebleven. Tot slot berekende het Planbureau geen voorstellen die buiten het huidige grondwettelijk kader treden, zoals een migratiestop of de nationalisering van de energievoorziening. Dat alles laat veel partijen gefrustreerd achter.

Doordat het gaat om onvolledige programma's, is het moeilijk om partijen te vergelijken of harde conclusies te trekken. Een extra moeilijkheid is dat partijen hun cijfers kunnen doperen: wie de begroting laat verslechteren, kan uitpakken met goede groei- en koopkrachtcijfers.

Politiek is moeilijk

En toch is de oefening interessant. Ze maakt namelijk duidelijk hoe moeilijk beleid voeren is. En hoe alles aan alles hangt. Extra uitgaven wegen op de begroting, besparingen kunnen de groei verlagen, een hogere economische groei kan de CO₂-uitstoot verhogen, een taxshift die door vermogensinkomsten sluitend wordt gemaakt, kan leiden tot ontwijking en economische schade. 'There is no free lunch', zo vat het Planbureau het zelf samen.

Het Planbureau berekende in welke mate de partijvoorstellen de Belgische economie qua koopkracht, jobs en begrotingstekort doen afwijken van een referentiescenario. In dat referentiescenario stijgt de koopkracht tussen nu en 2029 met 7 procentpunten, is tegen 2029 74,3 procent van de bevolking op beroepsleeftijd aan het werk en diept het begrotingstekort verder uit van 4,6 procent van het bruto binnenlands product (bbp) vandaag naar 5,6 procent van het bbp in 2029.

Inzake begroting wordt duidelijk dat het prioriteitenlijstje van geen enkele partij de begroting in lijn brengt met de Europese norm van hoogstens 3 procent. De N-VA komt daar het dichtst bij in de buurt. Partijen als de MR, het Vlaams Belang en ook CD&V verslechteren het saldo nog, maar betwisten die conclusie.

Het enige wat met zekerheid vaststaat, is dat de ambitie de werkzaamheidsgraad tegen 2030 naar 80 procent te krijgen onhaalbaar is. Zelfs partijen die de lasten op vermogensinkomsten gigantisch optrekken om de fiscale druk op arbeid te verlagen, slagen daar niet in. Dat is een behoorlijk ontnuchterende boodschap na alle kreten over 'werken doen lonen'.

Dit leert de doorlichting van de prioriteiten per partij die het Planbureau heeft gepubliceerd:

N-VA: Maastrichtnorm komt in zicht

• Het begrotingstekort wordt 1,97 procentpunt kleiner.
• De koopkracht valt 1,27 procent lager uit dan verwacht.
• De werkgelegenheidsgraad stijgt met 0,88 procentpunt extra.

De N-VA zet vooral in op het groter maken van de financiële kloof tussen niet-werken en werken. Die moet voor iedereen minstens 500 euro netto bedragen. Daarvoor kiest de partij voor een eerder beperkte belastingverlaging - 1,2 miljard euro - in combinatie met maatregelen die de toename van de uitkeringen voor werklozen en leefloners afremmen. De grootste maatregel is het verlagen van de groeinorm van de gezondheidszorg, wat volgens het Planbureau 4,5 miljard euro moet opleveren. De N-VA stelt ook een structurele verhoging van het budget voor veiligheid, waaronder defensie, voor. Meerdere overheidsbelangen worden verkocht, wat de staatsschuld doet dalen.

De Vlaams-nationalisten gaan ervan uit dat hun meerjarenplan het begrotingstekort tegen 2029 naar 3 procent van het bbp terugdringt, de zogeheten Maastrichtnorm. Het Planbureau ziet dat niet zo: de maatregelen van de N-VA verbeteren de begroting volgens de cijferwaakhond met een kleine 2 procentpunten van het bbp, waardoor in 2029 nog altijd een deficit van 3,6 procent van het bbp overblijft. Dat komt vooral omdat niet gekeken wordt naar de inspanning van de regio’s. De N-VA is wel de enige Vlaamse partij die de begroting substantieel verbetert. De enige aan Franstalige kant is... de PS.

De maatregelen van de N-VA doen de werkzaamheidsgraad beperkt toenemen: met 0,88 procentpunt boven op de prognoses van het Planbureau, tot 75,2 procent. De verwachte toename van de gemiddelde koopkracht wordt in 2029 helemaal weggevaagd, maar dat komt vooral door een terugval bij werklozen en leefloners.

Wat zegt de partij? ‘Wij hebben als enige partij de moed en de verantwoordelijkheidszin om binnen een realistisch begrotingstraject eerlijk aan te geven waar we naartoe moeten en hoe we dat doen’, luidt het. De N-VA benadrukt dat ze de koopkracht van wie werkt en onderneemt wel doet stijgen en dat de maatregelen voor uitkeringen de activering versterken.

Volgens de N-VA is het rekenmodel van het Planbureau gunstig voor partijen die bijvoorbeeld vermogensbelastingen invoeren en ongunstig voor zij die in structurele hervormingen voorzien.

Vlaams Belang: Ongedekte cheque van 12 miljard

• Het begrotingstekort wordt nog 1,95 procentpunt groter.
• De koopkracht stijgt met 4,4 procent meer dan verwacht.
• De werkgelegenheidsgraad stijgt met 1,59 procentpunt extra.

Het Vlaams Belang verlaagt de belastingen met 14,6 miljard euro. Dat gebeurt door de belastingvrije som - het gedeelte van je inkomen waarop je geen belastingen betaalt - op te trekken, het tarief van 40 procent naar 30 procent te brengen en dat van 45 procent naar 40 procent.

Voorts trekt het Vlaams Belang het minimumpensioen verder op, wat een kleine 600 miljoen euro per jaar kost, en gunt het ouders die thuisblijven om een kind jonger dan 6 op te voeden een opvoedersloon. Dat kost de staat 492 miljoen euro per jaar.

Het Vlaams Belang richt voorts een Vlaams energiebedrijf op om nieuwe kerncentrales te bouwen, wat 2 miljard euro kost. De partij verkoopt de niet-strategisch geachte overheidsbelangen in Proximus, Belfius, Bpost, Ageas, BNP Paribas en Ethias, wat eenmalig 15 miljard zou opleveren.

Van alle berekende punten van het Vlaams Belang levert het stopzetten van de werkloosheidsuitkeringen na twee jaar volgens het Planbureau de grootste inkomsten op, 1,4 miljard euro per jaar. De partij snoeit ook in de hoge pensioenen, wat een besparing van 788 miljoen euro per jaar betekent. Het Planbureau plakte echter geen cijfer op een hele hoop maatregelen tegen fiscale fraude, zoals meer fiscale controles, controles op nachtwinkels en het correct innen van de btw.

Onder meer daardoor zakt de begroting nog dieper weg: van een tekort van 5,6 procent naar bijna 7,6 procent van het bbp. Die ongedekte cheque van 12 miljard maakt het de partij makkelijk om de koopkracht en de werkgelegenheid fors te doen stijgen. Dat is een klassiek fenomeen in de modellen van het Planbureau: besparen weegt op de groei.

Het Vlaams Belang contesteert de doorrekening. Begin mei stelde de partij een eigen berekening voor, waarbij ze door het splitsen van de sociale zekerheid en federale belastingen en door te besparen op migratie haar belastingverlaging twee keer terugbetaalt. Het Planbureau bestudeerde die berekening niet, omdat de plannen niet stroken met de huidige staatsindeling.

CD&V: Een taxshift met een gat erin

• Het begrotingstekort wordt nog 0,8 procentpunt groter.
• De koopkracht stijgt met 2,4 procent meer dan verwacht.
• De werkgelegenheidsgraad verbetert met 1,5 procentpunt extra.

CD&V recycleert de fiscale hervorming die haar vicepremier Vincent Van Peteghem niet voor elkaar kreeg in de Vivaldi-coalitie. Maar omdat dat een operatie met erg veel verschillende maatregelen is, kon het Planbureau er maar een fractie van doorlichten.

De christendemocraten willen de belastingvrije som verhogen naar 13.500 euro. Dat kost de schatkist 5,6 miljard euro. Het volledig laten uitdoven van de bijzondere bijdrage voor de sociale zekerheid kost 1,2 miljard euro. De uitbreiding van de werkbonus heeft een prijskaartje van 600 miljoen.

De partij investeert fors in meer kinderopvang: er komen meer plaatsen en een begeleider vangt hoogstens nog vijf kinderen op. Tegen 2029 kost dat jaarlijks 730 miljoen euro extra. De gemiddelde koopkracht stijgt met 2,4 procent extra.

Tegenover een lastenverlaging van meer dan 13 miljard euro staat een gat in de inkomsten. Op CD&V-voorstellen als de afschaffing van het bankgeheim, een snellere detectie van fraude en meer armslag voor de Bijzondere Belastinginspectie plakt het Planbureau geen opbrengsten.

Dat geldt wel voor een beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd - 1,6 miljard euro - een snellere terugkeer naar werk van langdurig zieken en het beperken van het aantal opvangplaatsen voor asielzoekers tot 11.370 per jaar. In de hypothese dat de aanvragen niet stijgen, is dat het deel dat België volgens de afspraken in het Europese migratie- en asielpact voor zijn rekening moet nemen. Het zou 451 miljoen euro besparen.

Onder andere doordat de taxshift volgens het Planbureau niet volledig gefinancierd is, loopt het begrotingstekort verder op: van 5,6 naar 6,4 procent van het bbp in 2029. Maar de partij merkt op dat haar volledige verkiezingsprogramma veel ruimer is en andere besparingen en opbrengsten bevat. Omgekeerd lijkt het effect op de koopkracht te positief ingeschat door de onderfinanciering.

CD&V-voorzitter Sammy Mahdi stelde eerder in de campagne al dat zijn taxshift wél gefinancierd is. 80 procent van de bevolking op arbeidsleeftijd aan de slag krijgen kan 12 miljard euro kan opleveren, de strijd tegen fiscale fraude 2,8 miljard, het niet-benutten van geplande budgetten 2 miljard per jaar en het beter innen van btw-facturen 1 miljard.

Het Planbureau heeft die inkomsten echter niet berekend of gevalideerd. Bovendien raakt CD&V volgens de doorrekening niet aan een werkzaamheidsgraad van 80 procent, maar aan 75,8 procent.

Open VLD: Groeiplan lost verwachtingen niet in

• Het begrotingstekort verbetert met 0,47 procentpunt.
• De koopkracht stijgt met 0,44 procent meer dan verwacht.
• De werkgelegenheidsgraad groeit 0,56 procentpunt extra.

Open VLD ging er prat op dat ze de eerste partij met een becijferd saneringsplan was. Met haar Groeiplan, dat al in maart gelanceerd werd, wil de partij 24 miljard euro besparen, waardoor de begroting tegen 2029 opnieuw de Maastrichtnorm (een tekort van maximaal 3% van het bbp) haalt. Het Planbureau plaatst daar vraagtekens bij.

Zo ziet de cijferwaakhond de begroting slechts met 0,47 procentpunt verbeteren, waardoor in 2029 nog altijd een tekort van 5 procent van het bbp overblijft. Dat komt vooral omdat een hoop terugverdieneffecten van de beleidsvoorstellen minder worden meegerekend. Het Planbureau ziet de werkzaamheidsgraad maar met 0,56 procentpunt extra toenemen, tot een kleine 75 procent.

Open VLD wil de kloof tussen niet-werken en werken naar minstens 500 euro netto per maand verhogen. De liberalen lieten een lastenverlaging met drie maatregelen doorrekenen: de afschaffing van de belastingschijf van 45 procent, de verbreding van de Vlaamse jobbonus en een korting op de onroerende voorheffing voor singles. Dat kost samen 3 miljard euro. Daarnaast wil de partij de werkloosheidsuitkeringen in de tijd beperken en degressiever maken (800 miljoen euro), de uitkeringen niet meer laten stijgen boven op de index (1,9 miljard euro) en extra overuren en flexi-jobs toelaten.

De beperking van de groeinorm van de gezondheidszorg, waardoor de uitgaven voor zorg trager stijgen, levert volgens het Planbureau 3,2 miljard op. De oprichting van een fonds om met de verkoop van overheidsparticipaties te investeren in defensie, is niet opgenomen in de doorrekening.

Officieel zegt Open VLD tevreden te zijn dat het Planbureau de kern van haar Groeiplan bevestigt, maar dat het spijtig is dat maximaal 30 maatregelen konden worden berekend. ‘Het Groeiplan telt er 90.’ Achter de schermen klinkt dezelfde kritiek op het model als bij de N-VA. ‘Zowel de positieve effecten van hervormingen als de negatieve effecten van vermogensbelastingen worden onvoldoende in rekening genomen. Dat is in het voordeel van linkse partijen’, valt te horen.

Vooruit: Beleggers en spaarders betalen

• Het begrotingstekort verbetert met 0,10 procentpunt.
• De koopkracht valt 0,01 procent lager uit dan verwacht.
• De werkgelegenheidsgraad gaat 0,94 procentpunt extra omhoog.

Vooruit wil een taxshift van liefst 13 miljard euro realiseren, waarbij de belastingdruk verschuift van arbeid naar vermogenswinsten. Die gigantische operatie verhoogt de werkzaamheidsgraad naar 75,2 procent, maar de grens van 80 procent komt dus niet in zicht.

De Vlaamse socialisten laten de beleggers, investeerders en spaarders de rekening betalen via de zogenaamde 'globalisering' van de inkomsten in de personenbelasting. Door alle vormen van vermogenswinsten mee te nemen in de berekening van de aanslagvoet en dus niet langer een roerende voorheffing van 30 procent te gebruiken, stijgen de inkomsten met 9,6 miljard euro. Daar komt nog eens 3,4 miljard bij door de reële huurinkomsten en de meerwaardes op aandelen te belasten.

Dat geld wordt integraal gebruikt voor het verlagen van de lasten op arbeid, in combinatie met een verhoging van het minimumloon naar 2.500 euro. Doordat het gaat over een verschuiving, stijgt de algemene koopkracht niet. Het beschikbare inkomen van wie werkt stijgt wel stevig, met 5,7 procentpunten extra, maar wie veel inkomen uit vermogen haalt, compenseert dat. Leefloners voelen de lastenverlaging niet. Vooruit merkt op dat de kloof tussen niet-werken en werken dus wordt vergroot.

De begroting verbetert amper met de maatregelen van Vooruit, al benadrukt de partij dat ze niet haar volledige plan kon laten doorrekenen. Daarin staan voor 20 miljard inspanningen en dus ook besparingen. De socialisten vinden het ook spijtig dat de terugverdieneffecten van extra investeringen in de kinderopvang niet worden meegerekend.

Groen: Inactieven gaan het meest vooruit

• Het begrotingstekort wordt 0,67 procentpunt kleiner.
• De koopkracht valt 0,31 procent lager uit dan verwacht.
• De werkgelegenheidsgraad stijgt met 0,35 procentpunt extra.

Groen lanceert een nieuwe vorm van het basisinkomen, genaamd de welvaartsgarantie, die het risico op armoede volgens het Planbureau helemaal uitgomt. De grote vermogens en grote vervuilers betalen het feestje.

Liefst 16 miljard euro gooien de groenen tegen het verlagen van de lasten voor wie werkt en voor wie arm is. Klassieke voorstellen - die in de programma’s van meerdere partijen opduiken - zijn de verhoging van de belastingvrije som, de afschaffing van de bijzondere bijdrage voor de sociale zekerheid en het verbreden van de werkbonus. Dat kost zo’n 5 miljard. Een oud stokpaardje keert ook terug: het mes wordt gezet in alternatieve verloningsvormen zoals salariswagens.

Daarbovenop komen een verhoging van het minimumloon en de welvaartsgarantie van 9 miljard euro, die zowel mikt op werkende als niet-werkende armen. Concreet wil Groen het gezinsinkomen van die mensen boven de armoededrempel krijgen, door de uitkering of het loon uit arbeid aan te vullen totdat het boven de drempel zit. ‘Economisch verantwoord beleid voeren zonder mensen in armoede te duwen, maar hen er net uit te halen: het is perfect mogelijk’, zegt de partij daarover.

De gemiddelde koopkracht valt daardoor wel lager uit dan in het referentiescenario van het Planbureau, maar onder dat gemiddelde schuilen enorme verschillen. Zo verbetert het beschikbaar inkomen van werkenden met 6,7 procentpunten en dat van werklozen en leefloners met 14 procentpunten. Omgekeerd lijdt wie een inkomen uit vermogen haalt verlies. Groen rekent op 11 miljard extra inkomsten door de 'globalisering' van alle inkomsten - dus ook meerwaardes op aandelen en reële huurinkomsten. Daar komt 2 miljard euro bij uit een hogere effectentaks.

Ondanks de gigantische verschuivingen doen de maatregelen de werkzaamheidsgraad maar licht toenemen, tot 74,7 procent in 2029. Groen merkt op dat de stijging het grootst is in de laagst inkomenscategorie. Het begrotingstekort wordt 0,67 procentpunt kleiner, waardoor in 2029 nog altijd een deficit van 5 procent van het bbp overblijft. Volgens Groen zou het resultaat beter zijn mocht het Planbureau de maatregelen voor de strijd tegen fraude in overweging genomen hebben. De cijferwaakhond plakte daar geen opbrengst op.

PVDA: Rijkentaks valt wat mager uit

• Het begrotingstekort wordt 0,75 procentpunt kleiner.
• De koopkracht valt 1,1 procent lager uit dan verwacht.
• De werkgelegenheidsgraad stijgt met 0,4 procentpunt extra.

De PVDA liet vooral onderzoeken hoe ver ze kan gaan om miljarden bij rijke gezinnen en bedrijven te halen om dat geld terug te laten vloeien naar lagere btw, hogere pensioenen en gratis openbaar vervoer. Dat valt wat tegen.

De partij heft een belasting van 2 procent op vermogens boven 5 miljoen euro en 3 procent op vermogens boven 10 miljoen euro. Dat levert 4 miljard euro per jaar op. En dus geen 8 miljard zoals de partij zelf propageert.

Een meerwaardebelasting op aandelen brengt 3,7 miljard euro op, een taks van 50 procent op de superwinsten van banken - alles boven 5 procent rendement op eigen vermogen - nog eens 640 miljoen. De prijs van geneesmiddelen verlagen kan de ziekteverzekering 650 miljoen per jaar opleveren.

De btw op alle voedingsproducten verdwijnt, wat de overheid 2 miljard euro kost. De accijnsverhogingen op elektriciteit en aardgas terugdraaien kost nog eens 840 miljoen. De pensioenleeftijd verlagen van 67 jaar naar 65 jaar kost in 2029 2,2 miljard per jaar.

Opvallend is dat de stijging van de gemiddelde koopkracht die het Planbureau in 2029 verwacht bij ongewijzigd beleid (1,3% in het referentiescenario) bijna volledig wordt weggevaagd door het plan van de PVDA. Wat onder dat gemiddelde zit, is niet duidelijk. Het Planbureau kon dat niet berekenen. De werkgelegenheidsgraad beweegt nauwelijks, het begrotingstekort wordt 0,75 procentpunt kleiner en de groei valt terug. PVDA brengt dus degrowth in de praktijk.

De PVDA liet maandag weten dat het ‘neoliberale kader’ waarin het Planbureau verkiezingsprogramma’s doorrekent ter discussie moet worden gesteld.

Franstalige partijen: PS verbetert begroting, MR slaat extra gat

• Begroting: van 2,1 procentpunten slechter tot 1,2 procentpunt beter.
• Koopkracht: van 2,4 procent slechter tot 4,6 procent beter.
• Werkgelegenheid: van 0,3 procentpunt beter tot 1,6 procentpunt beter.

De PS zoekt voor meer dan 16 miljard euro extra belastingen door een meerwaardeheffing in te voeren, vermogen vanaf 1,25 miljoen euro te belasten en alle inkomsten uit vermogen te belasten via de personenbelasting, waardoor het tarief de facto meestal stijgt van 30 naar 50 procent. De werkgeversbijdragen stijgen met 2 miljard. In de omgekeerde richting gaat naar de gezinnen met een laag inkomen een belastingverlaging van 7,9 miljard euro. Van alle Franstalige partijen scoort de PS het slechtst voor koopkracht, maar het best voor begroting.

Ecolo belast roerende inkomsten in de personenbelasting, waardoor het tarief voor de meeste mensen stijgt van 30 naar 50 procent. Vermogens worden belast vanaf 1 miljoen euro, het systeem van salariswagens wordt afgeschaft, meerwaardes op aandelen worden belast. Dat levert 17 miljard euro extra inkomsten op, waarvan 3 miljard euro naar de laagste inkomens terugvloeit, 3,8 miljard naar hogere minimumlonen gaat en 6,3 miljard naar hogere uitkeringen.

De MR verlaagt de belastingen met 10 miljard euro door de belastingvrije schijf op te trekken tot de eerste 15.158 euro per jaar, het niveau van een leefloon. Wie minder dan 4.500 euro bruto per maand verdient, krijgt nog een extra belastingverlaging ter waarde van 2,3 miljard euro. De btw verlagen naar 12 procent voor nieuwbouw kost 1,3 miljard euro. De MR is het spiegelbeeld van de PS: ze scoort het best qua koopkracht, maar slaat het grootste extra gat in de begroting.

In Franstalig België verschuiven Les Engagés de minste geldstromen. Een meerwaardetaks op aandelen is met 2,9 miljard euro de belangrijkste nieuwe bron van inkomsten. Een fiscale bonus voor wie werkt, ten belope van 1,8 miljard euro, is voor de overheid de grootste kostenpost.