De realitycheck na 9 juni: grote noden, geen geld, weinig quick wins

Het zou wat oneerlijk zijn om te stellen dat het in de voorbije verkiezingscampagne helemaal niet over de begroting gegaan is. Alle partijen beseffen zeer goed wat op ons afkomt, wanneer de Europese Commissie op 19 juni de procedure bij buitensporige tekorten - het zogenaamde strafbankje - opstart.

Dat België zeven jaar krijgt om een inspanning van 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp) of zo’n 30 miljard euro te realiseren, zal niemand verrassen. Maar voor de stembusgang was het blijkbaar verleidelijker om te focussen op makkelijke symbolen, zoals 80 procent werkzaamheidsgraad, de beperking van de werkloosheid in de tijd of miljarden aan vermogenswinstbelastingen, dan pakweg op concrete besparingen in de sociale zekerheid. Alleen de N-VA en Open VLD gaven zich echt bloot. En dan nog.

Een eerste realitycheck is dat die symbolen beter klinken dan ze zijn. De Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) merkte vrijdag op dat de factuur van de werkloosheidsuitkeringen - zo’n 4,5 miljard euro - goed is voor amper 3 procent van het totale budget van de sociale zekerheid. Bovendien is de activering van de laatste groep langdurige werklozen die nog overblijft geen vetpot voor de staatskas. Het gaat meestal over laagopgeleide en dus minder productieve krachten, van wie de activering vaak met fiscale incentives voor de bedrijven gepaard gaat.

De puzzel van Frank Vandenbroucke

Veel meer geld valt op het eerste gezicht te rapen bij de langdurig zieken (9 miljard euro), de pensioenen (69 miljard euro) en de gezondheidszorg (38 miljard euro), maar ook dat is makkelijker gezegd dan gedaan. In het Groeiplan van Open VLD bijvoorbeeld zit een lijst pensioenmaatregelen die op veel zere tenen zal trappen, maar de verwachte opbrengst ervan is tegen 2029 maar een schamele 300 miljoen euro. Dat is geen kwestie van onwil, maar van de lange overgangsperiodes die pensioenhervormingen nu eenmaal nodig hebben.

Zelfde verhaal met de langdurig zieken, waar de overheid tal van actoren - werknemers, werkgevers, ziekenfondsen en artsen - in beweging moet krijgen. De N-VA heeft een pakket maatregelen in gedachten, maar ook dat tempert de verwachte kostenstijging 'maar' met 800 miljoen euro. Veel grotere bedragen - tussen de 4 en 6 miljard euro - willen de beide centrumrechtse partijen rapen in de gezondheidszorg, maar achter evidente slogans als ‘betere preventie en minder overconsumptie’ gaan zeer lastige hervormingen en onderhandelingen met het werkveld schuil. ‘Hervormen is puzzelen, hardnekkig puzzelen’, zegt huidig minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) daarover altijd.

Catch 22

Tweede realitycheck: de catch 22 van een fiscale hervorming. Om meer mensen aan de slag te krijgen en te houden is een substantiële verlaging van de lasten op arbeid nodig. Maar binnen de Belgische budgettaire context vergt dat een shift naar andere bronnen, zoals consumptie of vermogen. Het probleem is dat er al extra inkomsten uit die bronnen nodig zullen zijn om de begroting te saneren. En vooral dat de netto-opbrengst van belastingverhogingen niet gegarandeerd is. Wanneer de vermogenswinstbelastingen bijvoorbeeld met 13 miljard euro verhoogd worden, zoals de socialisten en de groenen voorstellen, kan je ervan op aan dat dit tot gedragsverandering of economische schade zal leiden.

Derde realitycheck: saneren weegt onvermijdelijk op de economische groei. En qua groei loopt het de komende jaren sowieso al niet over. ‘De sterke groei van de voorbije jaren was het gevolg van de sterker gestegen lonen en het expansieve begrotingsbeleid, maar dat valt niet vol te houden’, aldus hoofdeconoom Bart Van Craeynest van Voka.

‘Volgens het IMF kan de Belgische economie tijdens de komende legislatuur bij ongewijzigd beleid rekenen op een gemiddelde groei van 1,25 procent per jaar. Maar met de sanering die de Europese Commissie ons oplegt, kunnen we vermoeden dat de gemiddelde groei eerder 0,9 procent per jaar zal bedragen. Dat is te laag om nog maar een fractie van de vele verkiezingsbeloftes te kunnen waarmaken', aldus Van Craeynest.

Trouw blijven

Johan Van Gompel, senior economist van KBC, bevestigt die rekenkunde. ‘Volgens de economische literatuur kan een besparing van 1 procentpunt een negatieve impact op de groei hebben van 0,2 tot 0,6 procentpunt.’ Maar het is een dubbeltje op zijn kant. ‘In België speelt dat effect doorgaans minder, omdat we een exportgerichte economie hebben. Het nieuwe Europese begrotingskader, dat hervormingen en investeringen koppelt aan een soepeler traject, biedt bovendien kansen. Als we dat traject trouw blijven, kan dat goed zijn voor het vertrouwen van de financiële markten en dus de rentes.’

Tegelijk is de economische omgeving in de wereld te onzeker om daar gif op in te nemen. ‘Doordat veel Europese landen moeten saneren - met Frankrijk als uitschieter - zal de Europese groei lager zijn. Bovendien weet je niet hoe de oorlog in Oekraïne verder evolueert', aldus Van Gompel.

Die oorlog impliceert dat we tegen 2030 jaarlijks 4 miljard euro extra moeten uitgeven aan defensie. Daar komen nog eens de torenhoge investeringen in de duurzame transitie en de digitalisering bovenop, plus de gevolgen van de vergrijzing en de bevolkingsgroei, zoals extra zorgnoden.

Op z'n Dehaenes

Volgens Van Gompel zullen de verwachtingen over nieuw beleid sowieso getemperd moeten worden. Tegelijk acht hij de oefening niet onmogelijk. ‘De budgettaire sanering die Europa nu vraagt, is even groot als ten tijde van het Globaal Plan van Jean-Luc Dehaene, namelijk 0,7 procent van het bbp per jaar. Maar dan mag er geen tijd verloren gaan. Het structureel primair saldo is deze legislatuur sterk verslechterd in de periode van lopende zaken.'

Volgens Van Craeynest staat er sowieso meer druk op de ketel door de vergrijzing, de klimaatverandering en de afkalvende globalisering. ‘De campagne hield verontrustend weinig rekening met die lastige realiteit. Vanaf volgende week verandert dat hopelijk.’