Dominantie van Google indammen is niet eenvoudig

Het Amerikaanse ministerie van justitie legde dinsdag een langverwachte klacht neer tegen Google. De zoekgigant zou illegaal een monopolie opgebouwd hebben rond online zoekverkeer en de advertentiemarkt. Het ministerie is vooral kritisch over de deals die Google sluit om de vaste zoekmachine te mogen zijn in de webbrowser of op de smartphone van andere bedrijven. Ook in Europa lagen die akkoorden al onder vuur. Waarom ligt dat zo gevoelig?

1. Waar gaat de klacht over?

Wie het internet op wil, gebruikt verschillende wegen. Soms weet je waar je moet zijn en typ je direct de URL in. Maar de meeste gebruikers vinden hun weg via zoekmachines. Google is de bekendste. Kleinere zoekmachines zijn Bing van Microsoft en DuckDuckGo. De Amerikaanse autoriteiten vallen nu over de manier waarop Google gebruikers naar zijn zoekmachine probeert te krijgen. Het sloot hiervoor miljardendeals met bedrijven die toegang hebben tot de consument.

Het markantste voorbeeld is dat van Apples webbrowser Safari. Wie surft met Safari, zoekt automatisch via Google. Google betaalt Apple hier miljarden voor. Het is deel van een deal tussen beide bedrijven die al jaren loopt. Wie wat rondsnuffelt in Safari ontdekt dat ook Google-concurrent Bing als optie te vinden is. Voor de leek is dat echter niet zo makkelijk. Zelf heeft Google met zijn eigen browser Chrome al 60 procent van de Amerikaanse markt in handen. Safari zit op 16 procent. Google heeft daarnaast deals met andere browsermakers, zoals Firefox dat in de VS een marktaandeel van 7 procent heeft. Het bedrijf overheerst zo dus ongeveer alle toegangswegen.

2. Hoe kan dat de consument schaden?

Google is erin geslaagd concurrenten klein te houden, waardoor er voor de meerderheid van de zoekopdrachten in de Verenigde Staten simpelweg geen concurrentie is, vindt het ministerie van justitie. Dat is nadelig voor de consument, omdat het de kwaliteit van de zoekopdracht kan hinderen. Het raakt ook de adverteerder, omdat die door de dominantie van Google de facto daar wel móét adverteren. En Google kan daardoor rekenen wat het wil.

Zo ontstaat op de lange termijn een spiraal waar niet meer uit te raken is, vreest het ministerie van justitie. Google boekt dankzij zijn monopoliepositie grote winsten, die het daarna weer kan investeren om de toegang tot de digitale toegangswegen af te kopen. Dat zijn geen kleine bedragen. Het beurshuis Bernstein achterhaalde in 2017 dat Google 3 miljard dollar betaalde aan Apple om de standaardzoekmachine op iPhones en iPads te zijn. Maar Google is het niet eens met de kritiek. Het vindt dat de zoekmarkt veel breder moet worden gedefinieerd. Er zijn ook zoekplatforms als Amazon en Kayak, waarop consumenten allerlei producten en bijvoorbeeld vliegtickets kunnen vinden en boeken.

3. Klagen alleen de Amerikanen hierover?

Nee, ook in Europa liggen de deals van Google onder het vergrootglas. De Europese Commissie heeft zelfs al actie ondernomen. Margrethe Vestager, Europees commissaris voor Mededinging, onderzocht of Google misbruik maakte van het monopolie van Android, zijn mobiele besturingssysteem. Google zou voorwaarden hebben opgelegd aan smartphonefabrikanten die gebruik wilden maken van Android, dat wereldwijd een marktaandeel heeft van 70 procent. Die fabrikanten moesten van Google zijn zoekmachine vooraf installeren en vooral geen zoekmachine van een concurrent.

Vestager greep in, deelde in 2018 een boete van 4,3 miljard dollar uit, maar vooral: ze eiste bijsturingen. Google kwam in 2019 op de proppen met een keuzelijst van zoekmachines, die consumenten in Europa te zien krijgen als ze een nieuwe smartphone met Android in gebruik nemen. De zoekmachine die ze dan kiezen, wordt meteen ook de vaste zoekmachine op de smartphone.

4. Werkt dat?

Googles concurrentie klaagt steen en been over de werkwijze die de zoekgigant in Europa uitdokterde om de concurrenten meer kansen te geven. Om een plaatsje op het keuzemenu te veroveren, moeten zij elk kwartaal deelnemen aan een veiling. De drie hoogste bieders, én Google, worden willekeurig gerangschikt op de lijst. Voor Nederland zijn dat van oktober tot december Bing, info.com en PrivacyWall.

Tal van concurrenten doen mee, maar met tegenzin. Een keuzemenu met slechts vier plekken, met een veiling waar Google aan verdient, valt in slechte aarde. 'Het betekent dat consumenten niet alle keuze krijgen die ze verdienen en ook dat Google zal verdienen op kosten van de concurrentie', maakte het Amerikaanse DuckDuckGo, een op privacy gerichte zoekmachine, begin 2020 duidelijk.

5. Heeft het ook nadelen om de macht van Google in te perken?

Mogelijk wel. Ironisch genoeg kan de dominantie van Google juist ook groter worden door deze rechtszaak. Die kan leiden tot minder keuze voor consumenten, vreest Mozilla, de maker van Firefox. Firefox is samen met Safari van Apple zo ongeveer de enige grotere browser die niet gedeeltelijk gebaseerd is op de software Chromium van Google. De rest — Microsoft Edge, Opera, Vivaldi, Brave, Samsung Internet en het in China populaire UC — is dat dus wel.

Maar ook Mozilla moet het hebben van een deal die Google de standaardzoekmachine maakt op de browser. Sterker nog: Mozilla haalt het overgrote deel van zijn inkomsten uit zijn contract met Google en heeft nu al de grootste moeite de eindjes aan elkaar te knopen. Afgelopen augustus moest de non-profitorganisatie 250 van zijn 1000 medewerkers ontslaan.

Mozilla bracht dinsdag een verklaring naar buiten waarin het zijn twijfels uit. 'We delen de zorgen over de macht van big tech, maar dit is een groot, complex probleem dat niet van de ene op de andere dag opgelost kan worden.'