De balans | Auteur David Van Reybrouck: ‘Toen ik zei dat ik minder wilde verdienen was dat totaal bevrijdend’

Wat zijn uw waardevolste activa?

'Mijn lichaam is het enige wat ik echt heb. Al heb ik het niet, ik bén het. Maar wat een voorrecht dat ik nu al vijf decennia mijn lichaam mag bewonen. Elke ochtend waardeer ik het. En bovenaan mijn to-dolijstje staat altijd: lijf. Ik ben ook gehecht aan mijn schriftjes vol nota's. Ook nadat iets geschreven is, blijven ze de neerslag van ongelooflijke ontmoetingen en gesprekken. Ik ben niet erg materialistisch, maar als archeoloog kijk ik niet neer op materie, zoals sommige denkers die volkomen ontstoffelijkt zijn. Ik zag pas de nieuw gemaakte boekenkasten van een vriend: op dergelijke mooie materialiteit kan ik verliefd worden.'

Wie heeft in u geïnvesteerd?

'Mijn ouders, door me veel meer ruimte te laten dan leeftijdsgenoten kregen. Er werden ook geen paden uitgestippeld. Na zo'n cadeau sta je eeuwig bij hen in het krijt. Mijn moeder was lerares plastische opvoeding en kunstenares, met belangstelling voor literatuur. Vader overleed 20 jaar geleden. Hij was industrieel ingenieur en was geboeid door wetenschap en techniek. De liefde voor de natuur deelden ze. Mijn vader was bezeten door hout. Houthakken was zijn hobby. Tot twee jaar geleden zaagde mijn moeder haar eigen brandhout. 'Ik werk liever met de kettingzaag dan met de stofzuiger', zei ze altijd. Voorts de leerkrachten aan het college van Assebroek. Wil Hansen ontdekte me in de literatuur, en als beginnend schrijver had ik veel aan Geert van Istendael, Jozef Deleu, Sophie De Schaepdrijver, Walter Zinzen en de Nederlandse cultureel antropoloog en filosoof Ton Lemaire. En niet te vergeten: de mensen die al 14 jaar meewerken aan de G1000 (een platform voor burgerparticipatie, red.), de geldschieters én de talloze vrijwilligers.'

Investeert u zelf in anderen?

'Al op school was ik erg betrokken. Misschien komt dat van mijn grootvader, een maatschappelijk bevlogen arbeider en muzikant. Ik vind niet dat een kunstenaar geëngageerd móét zijn. Ik zag recent de expo's van Berlinde De Bruyckere en Michaël Borremans. Hun werk wordt nooit pamflettair of politiek, wat ik waardeer. Ook ik probeer mijn literatuur en maatschappelijk werk wat te scheiden. Renderen doet dat laatste hoegenaamd niet. Of toch: het levert moed en vrienden op. Als individu sta ik machteloos. Als ik aansluit bij anderen is zinvol werk wel mogelijk.'

'Activisten zijn uiterst kwetsbaar voor burn-out: ze hebben een groot ideaal en veel ongeduld, maar stoten op de traagheid van de buitenwereld. Ikzelf noem me veeleer een betrokken burger en pleitbezorger voor de democratie en de kapotte aarde. En als ik naar de toekomst kijk, voel ik dat ongeduld. Maar kijk ik naar het verleden, dan voel ik het nodige geduld: de strijd tegen de slavernij heeft ook een eeuw gevergd. Het probleem met de planetaire ontwrichting is dat het probleem zo acuut is. Elke week is er wel een heet hangijzer, terwijl het grootste vraagstuk steeds minder aandacht krijgt.'

Wanneer beleefde u uw kwantumsprong?

'Op mijn 26ste, toen ik op skivakantie in Italië vijf vrienden verloor toen de vleugel van een Amerikaans gevechtsvliegtuig een kabelbaan doorsneed. We waren met 15 vertrokken en keerden met 10 terug. Ik had in Leuven, Cambridge en Leiden gestudeerd en mijn pad als academicus lag open. Literatuur zag ik als iets voor de avonduren. Na dat ongeval was ik totaal van slag en ging ik zes maanden in ziekteverlof. In die periode van ontreddering en bezinning besloot ik om het schrijven niet uit te stellen tot mijn pensioen: de belangrijkste beslissing van mijn leven.'

Wie zetelt in uw raad van bestuur?

'Met Eva (Rovers, de Nederlandse schrijver en activiste, red.) overleg ik dagelijks. De prof politieke wetenschappen Peter Vermeersch is al sinds het middelbaar mijn beste vriend. Mijn beste vriendin is Emmy Deschuttere van Dokters van de Wereld. Mijn broer Tomas is psychotherapeut en een wijze meedenker. En Wil Hansen is niet enkel mijn redacteur die meedenkt zonder te dicteren, maar ook een goede vriend. Het beste advies ooit komt van auteur Peter Verhelst: kom enkel op tv om over je werk te praten.'

Gaat u soms in het rood?

'Na mijn boek over Congo was ik fysiek kapot. En projecten zoals Rain Requiem met de muzikant Jef Neve, waarvoor ik slachtoffers van de waterbom in Wallonië interviewde, kunnen me mentaal uitputten. Maar als je erdoorheen komt, rekt rauw verdriet je hart en je empathisch vermogen op. Een burn-out of persoonlijk faillissement heb ik nooit beleefd. Wel haat ik de uitdrukking ldvd, alsof het voor bakvissen is. Verdriet door een overlijden wordt gedeeld in een gemeenschap. Voor liefdesverdriet bestaan geen collectieve rituelen zoals een begrafenis. Je draagt het vaak alleen. Dat kan een verwoestend effect hebben. Een overlijden is ook definitief. Bij liefdesverdriet word je ook nog eens gekweld door hoop, schuld en schaamte. Wat dat betreft, is het lastiger.'

Staat er winst op uw balans?

'Ja, ik krijg meer erkenning dan ik ooit hoopte. Mijn emmertje loopt over. In de economische logica moet je je emmertje dan groter maken. Maar de interessantste ondernemers vind ik de trappisten. Zij vragen zich af hoeveel ze nodig hebben en produceren daarnaar. Na mijn boek 'Revolusi' zei ik tegen mijn boekhouder dat ik minder wilde verdienen. Dat was totaal bevrijdend. Zo blijf ik autonoom en soeverein.'