Is Vangheluwe bisschop af? Opnieuw is het wachten op Rome

'Deze week is een reflectieproces op gang gekomen bij Roger Vangheluwe, dat geresulteerd heeft in een brief aan de paus.' Dat zei de Antwerpse bisschop Johan Bonny vrijdag op een persconferentie. Afgelopen week reisde hij met Koen Vanhoutte, de hulpbisschop van Mechelen-Brussel, naar het Franse Solesmes om er de gevallen Brugse bisschop te vragen zelf zijn kerkelijke titels op te geven. 'We hebben vanaf het begin een aarzeling gevoeld. Hij luisterde naar argumenten en ketste die niet zomaar af, maar tegelijk twijfelde hij of het aan hem was om zijn ontwijding te vragen, dan wel of het niet eerder iets was dat Rome moest opleggen.'

Vangheluwe, die zijn neef jarenlang seksueel misbruikt heeft, vroeg enkele dagen bedenktijd. Donderdag stuurde hij een mail naar Bonny met de melding dat hij een brief aan de paus geschreven had, maar hij loste niets over de inhoud ervan. 'We hopen dat Vangheluwe de juiste vraag stelt en dat Rome de zaak op korte termijn behartigt en niet laat liggen', zei Bonny. De bisschoppenconferentie zal het Vaticaan volgende week per brief tot spoed aanmanen.

De voorbije jaren vroegen de Belgische bisschoppen het Vaticaan al meermaals om Vangheluwes titels af te nemen. Er kwam nooit een antwoord. Toch is de boodschap volgens Bonny nu wel aangekomen. 'Dit dossier komt op tafel op een moment dat het seksueel misbruik in de kerk bovenaan de agenda staat', zei hij, verwijzend naar de kerkelijke vergadering die in Rome gepland staat en die onder meer over seksueel misbruik zal gaan.

Torpedo

In eigen land werd het thema weer brandend actueel door de VRT Canvas-documentairereeks 'Godvergeten'. ‘Informatief voegt het programma niets toe, maar opeens slaat de torpedo in’, zegt Alain Van Hiel, professor sociale psychologie aan de UGent. ‘De empathie en de kwaadheid van het hele land worden aangewakkerd.’

Die gevoelens waren er nochtans ook al in 2010, toen de bom barstte en bisschop Vangheluwe opstapte na het misbruik van zijn neef. Veel slachtoffers vertelden voor het eerst hun verhaal, ook in de media. ‘Maar de getuigenissen van 13 jaar geleden verliepen gefragmenteerder’, zegt Van Hiel.

Daarnaast speelt vandaag meer dan in 2010 een enorm onrechtvaardigheidsgevoel. Het grootschalige juridische onderzoek Operatie Kelk verzandde in procedureslagen. Het helende karakter dat een rechtszaak kan hebben, verzandde mee. De kerk verzaakte aan echte erkenning. Er kwamen een slecht werkend meldpunt en halfbakken communicatie. Velen hebben het gevoel dat de ware impact van de feiten nooit helemaal is doorgedrongen in het instituut.

Ook maatschappelijk is iets veranderd. ‘De kwaadheid over seksueel misbruik is aan de orde van de dag’, zegt kinderpsychiater Peter Adriaenssens. Hij leidde in 2010 een commissie die de klachten over seksueel misbruik in de kerk bundelde. ‘De jongste jaren raakte een veelheid aan verhalen over seksueel geweld bekend, zoals #metoo, over misbruik in de sportwereld en over kinderporno. De consensus groeit dat dat echt niet kan. Er is opnieuw een momentum en dat is een bijzonder goede zaak.’

Politiek

De Wetstraat wil dat momentum grijpen. Alle partijen reageren verbolgen op de documentairereeks en roepen op tot een parlementaire onderzoekscommissie die de zaak tot op het bot moet uitspitten.

Toch krijgen de partijen het verwijt van politieke recuperatie, minder dan een jaar voor de verkiezingen. Ze hadden het debat over de financiering van godsdiensten al eerder kunnen aansnijden of zich kunnen afvragen hoeveel eer er nog zit in het ereburgerschap van de overleden kardinaal Godfried Danneels in Mechelen.

Politici hebben geen tv-programma of foto nodig om te handelen, was ook de geest van de kritiek van N-VA-parlementslid Valerie Van Peel in de Kamer. 'Wat heeft u al gedaan, minister Van Quickenborne?', sneerde ze. Als er een nieuwe commissie komt, moet die grondig zijn of we zijn opnieuw bij af, luidt het.

Ook de vergoeding voor slachtoffers van seksueel misbruik - 5.000 tot 10.000 euro - kan worden herbekeken, wordt geopperd. ‘Die is beschamend laag’, zegt Adriaenssens. Veel slachtoffers leven in kansarmoede omdat het misbruik alles aantastte: hun onderwijs, werk en relaties. Stemmen gaan op om de impact op de levenskwaliteit mee in rekening te nemen, zoals in Duitsland.

‘Voor de slachtoffers van verjaarde feiten brengt dat geen soelaas, maar ze willen wel bijdragen aan een betere vergoeding voor toekomstige slachtoffers’, zegt Adriaenssens. 'Een maatschappelijke steen kunnen verleggen, draagt bij tot het verwerkingsproces.'

Geen 'one size fits all'

De bulk van het werk ligt bij de kerk. Bisschop Johan Bonny neemt het geval-Vangheluwe persoonlijk ter harte en zei deze week dat de kerk slachtoffers zal opzoeken en met hen in gesprek zal gaan. Een goede zaak, zegt Adriaenssens, al beklemtoont hij dat een aanpak op maat nodig is. ‘Bonny moet elk slachtoffer individueel horen en een persoonlijk antwoord geven. Met een 'one size fits all'-aanpak komen de slachtoffers niet tot echte heling.'

Hoewel Bonny's engagement oprecht lijkt, bepaalt de kerkelijke hiërarchie uiteindelijk wat mogelijk is. Zolang de bisschop naar Rome moet bellen en de goedkeuring moet vragen over zijn aanpak, kan bij slachtoffers een gevoel van manipulatie blijven leven. ‘Als Bonny gesandwicht blijft tussen wat hij in België wil doen en het instituut Rome, moet hij de eer aan zichzelf houden’, zegt Adriaenssens.

Het probleem in Rome zit ook in het gebrek aan een totaalaanpak. Ook in andere landen komen verhalen over misbruik naar buiten. ‘Men laat elk land in zijn vet sudderen en hoopt dat het voorbij zal waaien’, zegt Adriaenssens. In de toenmalige ontwikkelingslanden, waar geestelijken die het in het Westen te bont maakten naartoe werden gestuurd, moet de bom nog barsten.

Als Rome opnieuw verzaakt daadkrachtig op te treden, lopen de kerken - voor zover ze nog volk lokken - helemaal leeg. Ook de politieke vragen over hun financiering zullen niet verstommen. De keuze is binair: ofwel geeft ze haar eigen ethische principes opnieuw perspectief ofwel pitst ze zichzelf langzaam dood.