Iedereen trekt handen af van Mali, behalve de Russen

België lijkt zijn vingers niet te willen verbranden aan het wespennest Mali. 'De voorwaarden zijn niet langer vervuld', zei minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) dinsdag in de Kamer. Ons land volgt daarin de Denen, Zweden en Noren. Zij hadden eerder aangegeven zich terug te trekken uit het West-Afrikaanse land.

Het is een dikke streep door de rekening van de Franse president Emmanuel Macron. Sinds het voorjaar van 2020 had hij tal van Europese landen overtuigd om mee de wapens op te nemen tegen het jihadistische geweld in de regio. Twaalf lidstaten hapten toe, waaronder ook België. In november beloofden we de Fransen 250 Belgische militairen.

De Europese ruggensteun - Taskforce Takuba - moest de afbouw van de Franse missie Barkhane compenseren. Een must voor Macron, die een 'Afrikaans Afghanistandebacle' in een verkiezingsjaar kan missen als kiespijn. Mali was toen al afgegleden naar een niet te winnen woestijnoorlog. Ook de Franse bevolking morde over de peperdure missie die aan meer dan 50 Fransen militairen het leven kostte.

De verwachtingen over Takuba waren hooggespannen. Sommigen zagen er zelfs een embryo in van wat ooit een Europese defensiemacht kan worden. Dat liep even anders. Steeds minder landen vinden de inzet van troepen in de Sahel het risico waard. Niet alleen weigert de militaire junta, met twee staatsgrepen op haar conto, verkiezingen te organiseren, ze bakt ook zoete broodjes met de Russische huurlingen van de Wagner Groep. Samenwerken met een regime zonder democratische grond dat Russische huurlingen inlijft, is onaanvaardbaar voor België en andere Europese partners. Game over voor Takuba.

Het doodgeboren kind Takuba noopt ook Macron tot een bezinning over de Franse toekomst in Mali. Woensdag verzamelt hij 'staatshoofden van partnerlanden' in het Elysée om de kwestie te bespreken. Ook premier Alexander De Croo (Open VLD) zal er zijn. Terwijl verschillende Franse bronnen dinsdag al volop hintten op een volledige terugtrekking uit Mali, zei de regeringswoordvoerder dat er 'snel aankondigingen' zullen volgen.

Weg open voor de Russen

Nu Europese lidstaten, waaronder misschien Frankrijk, zich straks terugtrekken, vrezen tal van waarnemers dat de Russen vlot in het gat zullen springen. Nu al is sprake van zo'n 1.000 Russische militairen die actief zijn in Mali, 'militaire adviseurs' volgens het Malinese regime. Ze gaan door als huurlingen van de beruchte Wagner Groep, die ook werden ingezet in Syrië,  Libië, Oost-Oekraïne en de Centraal-Afrikaanse Republiek.

'Er zal sowieso een vacuüm ontstaan dat het Malinese leger hard zal voelen', zegt Fahiraman Rodrigue Kone, senior onderzoeker bij het Institute for Security Studies in Mali. 'De kans is reëel dat dat straks opgevuld wordt door nieuwe Russische bondgenoten. Ondanks de gespannen diplomatieke situatie loopt de militaire samenwerking tussen Frankrijk en Mali gewoon door.'

Volgens Julie Coleman, senior onderzoeker bij het International Centre for Counter-Terrorism in Den Haag, kan dat een negatieve spiraal op gang brengen. 'In elk land waar Wagner actief was, wordt de groep beticht van zware mensenrechtenschendingen. Ik zie niet waarom dat in Mali anders zou zijn. Dat kan alleen maar leiden tot meer onveiligheid, meer onzekerheid en dus meer mensen die hun heil zoeken bij gewelddadig extremisme en jihadisme. En zo wordt het probleem erger.'

'Illusie'

Coleman hoopt dat de Europese partners in Mali blijven, Frankrijk incluis. Wel moet de interventie fundamenteel anders. De crux ligt volgens Coleman bij het eenzijdig militaire antwoord. 'Een complex probleem als terrorisme oplossen met een louter militaire actie is gedoemd te mislukken. Na meer dan negen jaar zijn de Fransen er niet in geslaagd de opmars van het jihadisme in de regio te stuiten. Integendeel, het deint uit naar de buurlanden Niger, Burkina Faso en heel West-Afrika. Mali werd zo een afgang voor Frankrijk.'

Dat Frankrijk niet had geleerd uit de eigen fouten toen het Europese partners aan boord hees, vindt Coleman onbegrijpelijk. 'Takuba was louter wat meer van hetzelfde. Waar was het plan om de grondoorzaken van het terrorisme aan te pakken? Er is een alomvattende strategie nodig tegen armoede, corruptie, ongelijkheid en slecht bestuur.'

Als Frankrijk zich effectief terugtrekt uit Mali, wordt het naburige Niger genoemd als hoofduitvalbasis voor het 'nieuwe plan' van Macron. Niger is al langer een van de meest betrouwbare regionale bondgenoten van de Fransen.

Kone ziet er alvast geen brood in. 'Mali is het epicentrum van de jihadistische opstand in de regio. Het zou een illusie zijn te geloven dat een herpositionering in slechts twee of drie landen, waarbij de samenwerking met een land als Mali wordt verbroken, een doeltreffend effect kan hebben in de strijd tegen terreur.'

Met de Europese opleidingsmissie EUTM en de VN-missie vredesmissie MINUSMA zijn wel nog Europese en Belgische militairen aanwezig. Die missies hebben geen terrorismebestijdingsmandaat en vertrouwen deels op logistieke steun van de Fransen voor veiligheid.