‘Italië vindt internetdemocratie uit'

Politiek wordt Italië graag weggezet als het wat achterlijke Europese broertje. Al sinds de Risorgimento, de eenmakingsstrijd aan het eind van de 19de eeuw, worstelt het land met politieke instabiliteit. In hun boek ‘Proeftuin Italië’ weerleggen de historici Pepijn Corduwener en Arthur Weststeijn dat beeld.

Volgens hen is Italië net een voorloper in Europa. Niet alleen met de liberale politiek van de negentiende eeuw, maar ook met het fascisme van Mussolini, de klassieke partijen na de Tweede Wereldoorlog én het populisme van Silvio Berlusconi aan het eind van de 20ste en het begin van de 21ste eeuw.

Italië lag altijd enkele jaren voor op de Europese politieke ontwikkelingen. ‘En dat is nu niet anders’, stelt Pepijn Corduwener aan de telefoon vanuit Italië.

Twee lessen

Europa zou volgens hem dan ook best lessen trekken uit de Italiaanse stembusgang. ‘Voor Europa zijn twee dingen belangrijk aan de verkiezingsuitslag: de grote nederlaag van Silvio Berlusconi en de ruime overwinning van de Vijfsterrenbeweging’, zegt Corduwener.

‘Berluscoi heeft deze verkiezingen echt wel verloren. Daarmee komt een einde van een soort populisme waarin één man perfect kon aanvoelen wat het volk wilde. Italië maakte met Berlusconi als eerste land kennis met dat soort populisme. Nu is het ook het eerste land in Europa dat dit soort politici begraaft. Het tijdperk-Berlusconi is echt wel voorbij.’

Even belangrijk is de doorbraak van de Vijfsterrenbeweging. ‘Die beweging staat voor de nieuwe vorm van de anti-establishmentpartijen. Via sociale media en het internet leunen ze sterk op interne democratie. Bovendien mijden ze de klassieke perskanalen zoals kranten en televisie. Toch slagen ze erin sterk te groeien en de gevestigde orde te omzeilen. Dat is hun sterkte’, meent Corduwener.

Berlusconi's mediastrategie

Daarin verschilt de beweging van Luigi di Maio en Beppe Grillo van een populist van het eerste uur als Silvio Berlusconi. Die wist het Italiaanse volk net te bespelen en te verleiden door intensief gebruik te maken van zijn media-imperium.

De miljardair bracht de voorbije kwarteeuw steevast zijn tv-zenders, kranten en uitgeverijen in stelling om te fulmineren tegen de oppositie en de ‘linkse magistraten’ en zichzelf aan de kiezer te presenteren als het vleesgeworden bewijs dat een jongen van simpele komaf zich door hard te werken kan ontpoppen tot een succesvol zakenman.

Ook de voorbije weken was Berlusconi een vaste gast in de shows op zijn eigen zenders. Vaak vergezeld van Dudu, zijn witte poedel. Tijdens die optredens wrong hij zich in de rol van il nonno, de Grootvader des Vaderlands. In de campagnekaravaan van Forza Italia was hij, mede door zijn gevorderde leeftijd en zwakkere gezondheid, amper te bespeuren.

Lega voorbij Forza Italia

Maar de Italianen lijken Berlusconi’s beproefde recept helemaal niet meer te kunnen smaken. Niet alleen gunden ze zijn centrumrechtse blok - dat behalve uit Forza Italia ook uit de Lega en de Fratelli d’Italia bestond - geen volstrekte meerderheid.

Tot overmaat van ramp moest de ex-premier met lede ogen aanzien hoe de antimigratietroepen van Matteo Salvini Forza Italia voor het eerst onttroonden als grootste partij in het rechtse kamp. Zij het op ruime afstand van de Vijfsterrenbeweging die bijna dubbel zo groot is.

Di Maio of Grillo?

De hamvraag luidt nu of de Vijfsterrenbeweging bereid is deel te nemen aan de macht. De oprichter van de partij, de komiek Beppe Grillo, heeft de afgelopen negen jaar iedere vorm van samenwerking met andere partijen afgewezen.

Maar de huidige kandidaat-premier Di Maio staat wel open voor coalities. In een poging zoveel mogelijk kiezers te kunnen verleiden vijlde hij de voorbije weken ijverig de scherpste kanten van Grillo’s discours van de afgelopen jaren. Onder meer de roep om een vertrek uit de eurozone klonk plots minder luid.

‘De Maio is gematigder en wil het spel wel meespelen. Voor Italië is de vraag belangrijk of de partij uiteindelijk kiest voor de lijn van Di Maio of die van Grillo. In het eerste geval is een coalitie met de centrumlinkse Democratische Partij mogelijk, in het tweede geval raakt de Italiaanse politiek bevroren. Uiteindelijk volgen dan nieuwe verkiezingen’, voorspelt Corduwener.

Ambities

De 31-jarige zoon van een vastgoedmakelaar met neofascistische roots en een leerkracht Italiaans-Latijn stak zijn ambities maandag alvast niet onder stoelen of banken. ‘In verschillende Italiaanse regio’s hebben we meer dan 50 procent van de stemmen gekregen en in sommige gebieden zelfs 75 procent. Op ons rust dan ook de verantwoordelijkheid om Italië een regering te geven’, klonk het.

Hij verklaarde zich bereid op zoek te gaan naar partners. ‘We willen met alle politieke partijen praten, maar wel op basis van het programma van onze beweging: de strijd tegen armoede, verspilling en migratie en voor veiligheid, jobs en ontwikkeling’, verduidelijkte hij.

Grenzen sluiten

Maar Di Maio is niet de enige die zijn oog liet vallen op het premierschap. Ook Lega-leider Salvini droomt van de topjob na de goede prestaties van zijn partij. De grote stemmenwinst voor die partij is net zo opmerkelijk als de score van de Vijfsterrenbeweging omdat ze haar campagne uitsluitend bouwde rond het migratiethema en een anti-Europees discours.

‘Dat resultaat is helemaal niet verwonderlijk’, meent Corduwener. ‘In Italië voelen ze zich in de steek gelaten door het Europese immigratiebeleid. Oostenrijk en Frankrijk sloten hun grenzen voor immigranten die uit Italië kwamen. De herplaatsing van de vluchtelingen op Europese schaal mislukte.’

Europa polariseert daarom sterk. Maar bij de Vijfsterrenbeweging is dat maar een ‘bijproduct’. ‘De belangrijkste punten voor de beweging zijn de strijd tegen de corruptie en het misbruik van de politieke macht. De staat wordt beschouwd als een vijand en niet als een beschermer. In dat discours is de afwijzing van Europa eerder een neveneffect. De Vijfsterrenbeweging is gewoon uit op verandering. Daarvoor hoeft ze zelf niet eens aan de macht te komen’, besluit Corduwener.