Italië vestigt hoop op eurosceptische populisten
De Italiaanse kiezers hebben de kaarten geschud. Ze keerden de traditionele partijen de rug toe en vluchtten in de armen van eurosceptische populisten. De regeringsvorming in de derde economie van de eurozone belooft een heel karwei te worden.
Europa heeft een bewogen weekend achter de rug. Nadat de Duitse sociaaldemocraten zondagmorgen ingestemd hadden met een nieuw verstandshuwelijk met de christendemocraten van kanselier Angela Merkel, is ongetwijfeld een zucht van verlichting geslaakt door de politieke machthebbers in heel wat Europese hoofdsteden.
Maar die opluchting maakte in de nacht van zondag op maandag wellicht plaats voor angst en verbijstering. Want de Italianen legden de kaarten voor hun politici aartsmoeilijk. De derde economie van de eurozone lijkt maanden van politieke onzekerheid tegemoet te gaan.
Wat zijn de belangrijkste conclusies van de Italiaanse parlementsverkiezingen?
1. Vijfsterrenbeweging veruit grootste partij
The sky is the limit. Dat lijkt voorlopig het devies voor de Vijfsterrenbeweging. De anti-establishmentpartij had bij haar eerste deelname aan een nationale stembusslag in 2013 al hoge ogen gegooid door een kwart van het electoraat te verleiden.
Bij de parlementsverkiezingen van zondag lijkt de beweging van de 31-jarige Luigi di Maio het nog beter gedaan te hebben. Volgens de laatste prognoses zou ze ruim 30 procent van de stemmen in de wacht gesleept hebben.
De MoVimento 5 Stelle, die opgericht is door komiek Beppe Grillo, ging de afgelopen maanden nadrukkelijk op zoek naar de steun van de Italianen die zich door de traditionele partijen al decennia in de steek gelaten voelen.
En in dat opzet lijkt ze geslaagd te zijn. Vooral in het zuiden van Italië, dat economisch nog altijd achterop hinkt bij het rijkere noorden en waar de jeugdwerkloosheid hoger ligt, kozen de kiezers massaal de kant van Di Maio en co.
Op het hoofdkwartier heerste in de nacht van zondag op maandag dan ook een hoerastemming, ook al haalde de beweging niet voldoende stemmen om alleen te besturen. 'Niemand kan om ons heen. Iedereen moet met ons praten', klonk het.
De Italiaanse president, Sergio Mattarella, lijkt in elk geval niet om de Vijfsterrenbeweging heen te kunnen als hij straks de politieke opties overloopt. De hamvraag luidt of de Vijfsterrenbeweging bereid is toegevingen te doen om een coalitieregering op de been te brengen.
En welke partij eventueel bereid is mee in dat avontuur te stappen. Want Di Maio en co hebben geen enkele bestuurservaring op nationaal niveau. Op lokaal en regionaal niveau liepen bestuursavonturen tot nu niet van een leien dakje.
2. Traditionele partijen krijgen klappen
De Italianen hebben hun buik vol van de traditionele partijen. Dat lijkt een tweede belangrijke conclusie na de parlementsverkiezingen van zondag. De Democratische Partij, de centrumlinkse regeringspartij, wist op basis van de laatste prognoses geen 20 procent van de stemmen meer in de wacht te slepen.
In 2013 was dat nog ruim 25 procent. En bij de Europese verkiezingen van 2014 schaarde nog 40 procent van de Italianen zich achter Renzi en co.
Voor de tweede keer in nog geen anderhalf jaar tijd is de centrumlinkse kopman Matteo Renzi door de kiezer wandelen gestuurd. Eind 2016 stapte hij al op als premier nadat hij een referendum over een grondwetshervorming verloren had.
Hoewel Renzi's opvolger in het Palazzo Chigi, partijgenoot Paolo Gentiloni, de voorbije maanden uitgegroeid was tot de populairste politicus van het land, wilde Renzi absoluut zelf als kandidaat-premier naar de kiezer. Die gok lijkt helemaal verkeerd uitgepakt te zijn.
Maandagavond heeft de Florentijn beslist ontslag te nemen als partijleider. Hem lijkt een lange tocht door de woestijn te wachten. Zijn partij opteert hoogstwaarschijnlijk voor een oppositiekuur. Het is nog maar de vraag wie centrumlinks weer op de rails krijgt.
Aan de rechterzijde verging het de traditionele partij niet veel beter. Ondanks de politieke terugkeer van ex-premier Silvio Berlusconi slaagde Forza Italia er niet in boven zichzelf uit te stijgen. De partij zou blijven steken op 13 tot 14 procent van de stemmen. Met die score is ze slechts de vierde partij van het land.
3. Lega groter dan Forza Italia
Niet alleen de beperkte score moet Berlusconi pijn doen. Met lede ogen moet hij ook aanzien dat Forza Italia door de Lega voorbijgesneld is als grootste partij in het centrumrechtse blok. De eurosceptische antimigratiepartij van Matteo Salvini zit met zowat 18,5 procent van de stemmen zelfs de Democratische Partij op de hielen.
De goede score van de Lega lijkt te suggereren dat de oplossing van de migratiecrisis en de integratie van vluchtelingen in de maatschappij door veel Italianen als een belangrijke prioriteit voor de volgende maanden naar voren geschoven is.
Salvini en co maakten van migratie immers het belangrijkste verkiezingsthema. De partij wil het aantal vluchtelingen in het land gevoelig terugschroeven.
De strijd om de titel van grootste partij in het centrumrechtse kamp was hard. Verbazen hoeft dat niet. Volgens het alliantieakkoord dat Forza Italia, de Lega en de Fratelli d'Italia tekenden, mag de grootste partij de premier leveren als het blok aan de macht zou komen.
Maar op basis van de laatste prognoses komen de drie partijen samen niet aan voldoende zetels voor een volstrekte meerderheid.
4. Golf van eurosceptische populisten rolt over Italië
Wat heel wat Europese leiders ongetwijfeld veel zorgen zal baren, is dat populistische partijen met een eurosceptisch discours massaal kiezers lokten. Op basis van de jongste ramingen wisten de Vijfsterrenbeweging, de Lega en de extreemrechtse Fratelli d'Italia meer dan de helft van de kiezers te verleiden in de derde economie van de eurozone.
Dat is een opmerkelijke tendens in een land dat, net als België, tot het kransje stichtende leden van de Europese Unie behoorde en het Europese project lange tijd innig omarde.
Maar de afgelopen jaren is de liefde snel bekoeld. De kentering kwam er eind 2011. Nadat het land aan de rand van de financiële en economische afgrond was komen te staan en de spread, het renteverschil tussen Duitsland en Italië, naar duizelingwekkende hoogtes gestegen was, greep Europa in.
Verschillende politieke leiders uit de EU zetten toenmalig Italiaans premier Silvio Berlusconi onder druk om op te stappen. De technocraat Mario Monti kwam in de plaats. In een poging de rust op de financiële markten te laten weerkeren en weer in de gunst van de andere Europese leiders te komen ging Monti zwaar besparen en hervormen.
Het tekort op de begroting ging weliswaar omlaag maar economisch bleef Italië lang op de sukkel. Veel langer dan andere Europese landen. De derde economie van de eurozone heeft de crisis van 2008 vandaag nog altijd niet verteerd.
Die economische malaise leidde tot grote werkloosheid, vooral onder jongeren, en een stijging van de armoede. Veel Italianen voelen de gevolgen van het bezuinigings- en hervormingsdieet tot vandaag aan den lijve en houden Europa daar deels verantwoordelijk voor.
De EU maakte ook in volle migratiecrisis een erg slechte beurt bij de Italianen. Het Zuid-Europese land werd de afgelopen jaren overspoeld door honderdduizenden vluchtelingen. Dagelijks moest de Italiaanse kustwacht massaal uitrukken om wanhopige Afrikaanse, Afghaanse en Syrische vluchtelingen van de verdrinkingsdood te redden op de Middellandse Zee. De opvangcentra zaten dan ook snel overvol.
De Italiaanse machthebbers slaakten een noodkreet en klopten bij de andere Europese lidstaten aan voor hulp. Maar die hielden lange tijd de boot af. Veel Italianen voelen zich dan ook in de steek gelaten door Europa.
De hamvraag luidt of de eurosceptische populisten de volgende dagen en weken toenadering zoeken tot elkaar. Mochten zij met elkaar in zee gaan, heeft dat ongetwijfeld een impact op het Europese beleid.
Voor een onmiddellijk vertrek uit de eurozone hebben de Vijfsterrenbeweging en de Lega de afgelopen weken niet meer gepleit. Maar ze vinden elkaar wel in hun streven naar een lakser begrotingsbeleid en een strenger migratiebeleid en een afkeer van de Europese sancties tegen Rusland.
5. Italië onbestuurbaar?
De Italiaanse kiezers hebben de kaarten in elk geval heel moeilijk gelegd. Een grote coalitie, naar Duits model, tussen de Democratische Partij en Forza Italia is mathematisch niet mogelijk. Berlusconi's centrumrechtse blok is niet sterk genoeg om een gooi te doen naar de macht. Ook centrumlinks komt niet aan voldoende zetels om aan een nieuw regeringsavontuur te beginnen.
De Italianen trokken op 4 maart naar de stembus om een nieuw parlement te kiezen. Een overzicht van de hoofdrolspelers, mogelijke scenario's en uitdagingen vindt u op tijd.be/italiaanseverkiezingen
Op papier zijn enkel meerderheden te vormen met de Vijfsterrenbeweging als hoeksteen. De partij van Di Maio zou kunnen aankloppen bij centrumlinks en Liberi e Uguali, een kleine partij opgericht door dissidenten van de Democratische Partij.
Maar de troepen van Renzi hebben tot nu toe altijd gezegd dat ze geen zin hebben in een verstandshuwelijk met de Vijfsterrenbeweging. Blijven ze bij dat standpunt als Renzi van het voorplan zou verdwijnen?
Daarnaast zouden Di Maio en co in zee kunnen gaan met de Lega en Fratelli d'Italia. Mogelijk tast president Mattarella ook de piste van een regering van nationale eenheid af. Die zou dan een nieuwe kieswet moeten uitwerken.
Als de volgende maanden geen stabiel kabinet in de steigers kan worden gezet, moeten de Italianen wellicht opnieuw naar de stembus. In afwachting blijft Paolo Gentiloni de honneurs waarnemen.
Meest gelezen
- 1 Verkoop e-auto's trekt aan, Tesla halveert in Europa
- 2 ‘Van 0 naar 1939 in 3 seconden’: affiches dopen Tesla om tot ‘Swasticar’
- 3 Musk botst op weerstand bij Amerikaanse ambtenaren
- 4 De Wever saneert dit jaar hooguit de helft van wat Europa vraagt
- 5 Jarenlange rechterhand van De Wever maakt comeback in Antwerpse politiek