Stikstof is opgelost, of toch zeker tot de verkiezingen

Normaal keuren de Vlaamse meerderheidspartijen volgende donderdag na bijna drie jaar gekijf het stikstofdecreet goed. Het contrast met de voorbije twee jaar is groot, toen de stikstofbesognes de kerstvakantie besmeurden. Vlaanderen gaat vanaf dan van start met een forse reductie van de stikstofuitstoot, natuurherstel en een nieuw beoordelingskader voor vergunningen. Tenzij de oppositie de regering nog een pad in de korf zet.

Als een derde van de parlementsleden een amendement - een aanpassing van een wettekst - wil toevoegen en daarop advies vraagt aan de Raad van State kan de stemming alsnog over de kerstvakantie getild worden. Voor Vooruit, Groen en het Vlaams Belang behoort dat tot de opties, maar ze wachten een spoedadvies af dat de N-VA, CD&V en Open VLD bij de Raad bestelden. Als daaruit grondige bezwaren blijken, is dat het sein om door te zetten. Groen heeft alvast amendementen klaar.

Het manoeuvre zou hoogstens uitstel van executie zijn. Stikstof zal geen barsten meer slaan in de meerderheid. Alle partijen willen de vergunningverlening smeren, met weldra een nieuwe vergunning voor de geplaagde Ineos-ethaankraker in de Antwerpse haven als exponent. Geen enkele partij wil het dossier meesleuren tot de verkiezingen. En zo is het dossier dus volledig opgelost. Of toch zeker tot een rechter zich erover moet buigen.

Pijnpunten

In het decreet zitten voldoende pijnpunten die voor een rechter aanleiding kunnen zijn voor een vernietiging van het decreet. Het voornaamste is dat de coalitie vlot vergunningen wil blijven geven, ook in de buurt van natuurgebieden die kampen met een overdosis stikstof. Wie in de buurt ervan een bedrijf wil opstarten of uitbreiden, kan in principe een vergunning krijgen. De maatregelen in het decreet zouden de overdosis stikstof er moeten terugdringen. Zolang de activiteit die dalende stikstoftrend in het gebied niet in het gedrang brengt, kan die vergund worden.

Daaraan verwant is de discussie over stikstofdrempels. Als de stikstofeffecten van een bedrijf in de buurt van natuur met een overdosis stikstof onder een bepaalde drempel liggen, is dat voor zijn vergunningsaanvraag zelfs vrijgesteld van een gedetailleerd milieuonderzoek.

De Raad van State oordeelde in oktober dat zowel het blijven vergunnen rond natuur met te veel stikstof als de drempels juridisch omstreden zijn. De meerderheid zet er toch mee door om de vergunningverlening te smeren, goed beseffende dat ze daarmee een risico neemt. 'In de lezing van de Raad van State moet je de economie op pauze zetten tot de stikstofdosis voldoende is gedaald. Daartoe zijn we niet bereid. We menen dat we dat juridisch sterk genoeg onderbouwd hebben', zegt Vlaams Parlementslid Steven Coenegrachts (Open VLD).

Discriminatie?

Uiteindelijk zal het Grondwettelijk Hof, waar het decreet meer dan waarschijnlijk zal worden aangevochten, de discussie beslechten. De Boerenbond liet na afronding van de teksten weten dat hij zich zal blijven verzetten tegen het stikstofdecreet, dat strenge maatregelen voor veehouders bevat.

Er lijkt voldoende munitie te zijn om het decreet aan te vallen bij het Grondwettelijk Hof. De vrijstelling van een milieuonderzoek voor bepaalde bedrijven is potentieel in strijd met Europese regels. De stikstofdrempels voor landbouwbedrijven zijn strenger dan voor industriële bedrijven. Mogelijk beschouwt het Hof dat als discriminerend. Een verdict is evenwel niet meer voor deze legislatuur en kan afhankelijk van het verloop van de procedure zelfs meerdere jaren op zich laten wachten.

Toch dreigt het decreet via beroepen tegen vergunningen eerder al op de proef gesteld te worden. Ineos zal zijn vergunning snel na de stemming goedgekeurd zien. Wellicht staan vervolgens even snel tegenstanders klaar met juridische procedures bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Vernietigingsgrond vinden ze potentieel in een speciale regeling voor Ineos uit het decreet: dat het bedrijf een ontbrekend juridisch stuk - een nieuw milieuonderzoek - kon inbrengen tijdens een lopende vergunningprocedure. Dat is in strijd met rechtspraak van de Raad van State en de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Als die laatste de vergunning van Ineos opnieuw keldert, slaat hij een deuk in het decreet. Een verdict is echter ten vroegste voor 2025.

Een vernietiging van het decreet of een vergunning is niet per se fataal. Het beleid kan, zoals nu gebeurd is voor Ineos, er alles aan doen om een nieuwe vergunning af te leveren. Het decreet geeft de volgende Vlaamse regering bovendien de opdracht een nieuw stikstofbeleid voor na 2030 uit te werken. Misschien kan dat 'ingeschoven' worden tegen dat het decreet vernietigd wordt. De bedoeling is erin weg te stappen van modellen die de stikstof die neerslaat in de natuur in kaart brengen en alleen nog naar de uitstoot van bedrijven te kijken. 'Boeren begrijpen niet dat ze moeten stoppen omdat een model zegt dat ze invloed hebben op een natuurgebied in een bepaalde windrichting. Boeren begrijpen het wel als hun uitstoot gewoon omlaag moet', zegt Coenegrachts.

Deze legislatuur moeten er sowieso geen stikstofbrokken meer gelijmd worden. Het is een overwinning voor de regering-Jambon dat ze erin geslaagd is haar hoofdpijndossier tot een goed einde te brengen, maar de vraag is of de oplossing de hele saga electoraal overstemt. De N-VA hoopte haar groene flank nieuw leven in te blazen, maar leek haar ondernemersflank daarvoor op het spel te zetten. CD&V trok voluit de kaart van de landbouwers, maar eindigt met een akkoord dat nog altijd streng is voor de sector.