Kloof tussen leerlingen met en zonder migratieroots krimpt

De schoolprestaties van Vlaamse 15-jarigen, gemeten bij de recentste PISA-testen van de OESO, ogen allesbehalve bemoedigend. Zowel voor wiskunde, wetenschappen als leesvaardigheid scoren de geteste middelbare scholieren een pak slechter dan vroeger. Globaal gesproken ligt het niveau lager dan ooit.

Maar die trend verbergt twee verschillende evoluties. Uit een diepere data-analyse van de PISA-resultaten door De Tijd blijkt dat Vlaamse leerlingen met een migratieachtergrond wel vooruitgang boeken, anders dan hun autochtone leeftijdsgenoten en 15-jarigen met migratieroots in de meeste buurlanden.

Leerlingen hebben een migratieachtergrond als ze net als hun ouders in het buitenland zijn geboren (migranten van de eerste generatie) of als ze in België geboren zijn uit buitenlandse ouders (tweede generatie). Gezien onze diverse samenleving is het geen verrassing dat steeds meer jongeren een migratieachtergrond hebben. In vergelijking met 2012 steeg hun aandeel in de Vlaamse PISA-testing van 11 naar 18 procent.

Tussen de leerlingen met en zonder migratieachtergrond gaapt qua scores voor wiskunde, wetenschappen en lezen nog een duidelijke kloof. Autochtone 15-jarigen scoren afhankelijk van het domein 13 tot 15 procent beter. Vlaanderen behoort zo tot de OESO-landen met de grootste kenniskloof tussen beide groepen leerlingen. Bovendien weegt het groeiend aandeel leerlingen met een migratieachtergrond op het algemene gemiddelde. 

Die prestatiekloof is in tien jaar wel fors kleiner geworden. Voor wiskunde gingen leerlingen zonder migratieroots er gemiddeld met 29 punten - ruim 5 procent - op achteruit. Hun leeftijdsgenoten met buitenlandse wortels wonnen gemiddeld 9 punten.

Voor wetenschappen is de evolutie gelijkaardig. Vooral leerlingen van de tweede generatie en meisjes met een migratieachtergrond doen het steeds beter. Op het vlak van leesvaardigheid scoren beide groepen minder goed dan in 2012, maar de neergang is bij leerlingen met een migratieachtergrond een pak kleiner.

Unieke positie

De Vlaamse trend is vrij uniek, zeker in vergelijking met onze buurlanden. In Nederland en Duitsland gingen leerlingen met een migratieachtergrond er niet alleen op achteruit voor de drie geteste domeinen, het verschil met de prestaties van autochtone leerlingen werd er vaak ook groter. Ook in Frankrijk zijn de PISA-scores voor beide groepen lager dan tien jaar eerder. Alleen voor wetenschappen boekten leerlingen met buitenlandse roots er wat vooruitgang vergeleken met 2012.

Bovendien liggen de gemiddelde scores van jongeren met een migratieachtergrond in Vlaanderen voor wiskunde en wetenschappen hoger dan die van dezelfde groepen leerlingen in de meeste van de ons omringende landen. Alleen voor leesvaardigheid ligt het niveau van een 15-jarige met migratiewortels gemiddeld hoger in Duitsland en Frankrijk.

'Het verrast me niet dat kinderen met migratieroots er voor bepaalde domeinen op vooruitgaan', zegt onderwijsexpert Dirk Van Damme. 'In het Verenigd Koninkrijk zien we de tweede en derde generatie zelfs beter scoren dan de autochtone leerlingen.' De PISA-resultaten bevestigen dat: voor wiskunde hebben Britse jongeren met migratieroots hun autochtone leeftijdsgenoten ingehaald. Voor wetenschappen is de kloof miniem geworden.

Van Damme ziet een mogelijke verklaring in de motivatie van de leerlingen en hun ouders. 'Een deel van de migrantengezinnen is de jongste jaren opgeklommen naar de middenklasse en die positie willen ze behouden', zegt hij. 'Onderwijs wordt daarvoor als de belangrijkste weg gezien. De motivatie, de eisen en de standaarden liggen daarom vaak hoog. Opmerkelijk genoeg is dat bij een deel van de autochtone middenklasse precies het omgekeerde, wat bijdraagt aan de lagere PISA-score.'

Thuistaal

Cruciaal is de thuistaal, zowel voor leerlingen zonder als voor leerlingen met een migratieachtergrond. Wie in het gezin Nederlands spreekt - de taal waarin de PISA-test in Vlaanderen werd afgenomen - scoort veel hoger dan wie er een andere taal spreekt.

Toch weegt de sociaal-economische thuisstatus van leerlingen nog zwaarder door dan de thuistaal. De economische, educatieve en culturele bezittingen die een leerling thuis heeft, het opleidingsniveau van de ouders, en de beroepsstatus van de ouders spelen in Vlaanderen een grotere rol in de onderwijsprestaties dan in andere landen.

'Dat is voor mij de belangrijkste vaststelling van PISA', zegt onderwijspedagoog Pedro De Bruyckere (Universiteit Utrecht). 'Het onderwijs is niet meer de kansenmachine die het zou moeten zijn. Het socio-economische milieu van een leerling speelt bij ons sterker dan gemiddeld in de OESO en de kinderen dragen dat hun hele schoolcarrière mee. We hebben daarover al twintig jaar onderwijsdiscussies en misschien zijn er niet altijd even geslaagde koerswijzigingen doorgevoerd. Vorige eeuw waren we er nog wereldtop in.'