‘Vergeet de eurocrisis, we staan aan de vooravond van nog iets veel ergers'

Door Koen Dedobbeleer en Daan Ballegeer

‘Nougatbollen doen we om ouderen te activeren’, zeggen Koen Schoors (43) en Gert Peersman (39), beiden professor economie aan de Universiteit Gent. In ‘De perfecte storm’, dat vandaag in de boekhandel ligt, schreven ze de verontwaardiging van zich af. Want na de banken- en de eurocrisis raast een derde tsunami op ons af: de vergrijzing. Een golf die we nog kunnen indijken, zeggen ze. Maar de politici? ‘Die doen helemaal niets.’

‘Economen krijgen vaak het verwijt dat ze te weinig voor de banken- en de eurocrisis hebben gewaarschuwd. Wel, we staan aan de vooravond van een nog veel grotere crisis: die van de vergrijzing. Daarom schreeuwen we het uit in dit boek, want nu kunnen we er nog iets aan doen’, zegt Peersman.

Peersman, die vroeger aan de slag was bij de Bank of England, is de monetaire expert van het Gentse duo. Schoors boog zich in het boek meer over de banken. Maar ze vonden elkaar in hun ergernis over de schrijnende stilstand in ons land. ‘Iedereen weet wat er aan de hand is met de vergrijzing, zowel de politici als de vakbonden. Ze kennen de cijfers, maar iedereen zwijgt’, foetert Schoors. ‘Als er niets gebeurt, knallen we echt tegen de muur. We mogen dit niet laten verrotten.’

De babyboomers krijgen er flink van langs in uw boek. Ze hebben de budgettaire meevallers door de lage rente opgesoupeerd en ‘passeren nu nog snel een laatste keer langs de kassa’.

Koen Schoors: ‘Die generatie gaat 60.000 euro meer krijgen dan dat ze ooit heeft betaald. Voor jullie generatie (doelt op ons, late twintigers, red.) is dat net het omgekeerde. Rechtvaardig is anders. We moeten zo snel mogelijk de pensioenleeftijd optrekken. Dan betalen de babyboomers nog mee. Dat gaan ze heus niet zelf voorstellen. Nee, ze zeggen: laten we nog even wat meer schulden maken.’

De toon van het boek is emotioneler als het over België gaat. Over de banken- en de eurocrisis blijven jullie neutraler.

Gert Peersman: ‘Over de banken is die verontwaardiging er zeer zeker ook. Maar de algemene teneur bij de bevolking is nu: we moeten besparen, en dat is de schuld van de banken. Toch is elke bruggepensioneerde even goed een aanslag op de begroting en de volgende generatie. Maar dat krijgt amper aandacht, terwijl het even erg is.’

Schoors: ‘Wat lezen we vandaag? De Vlaamse regering had beloofd het probleem van de activering van de ouderen aan te pakken, maar er gebeurt bijna niets! Bruggepensioneerden krijgen amper oproepen van de arbeidsbemiddelingsdienst VDAB om werk te zoeken. We steken het allemaal graag op het federale niveau, maar dat is ons werk, hè. (luider) Het is de verantwoordelijkheid van Vlaams minister van Werk Philippe Muyters (N-VA) en de Vlaamse regering.’

‘We zeggen al jaren wat er moet gebeuren, en toch doen we helemaal niets. (klopt op tafel) Nougatbollen! We moeten ouderen echt weer aan het werk krijgen. Bijvoorbeeld door ze in een rustiger tempo te laten werken en ze iets minder te laten verdienen naarmate ze ouder worden. Als we vasthouden aan het principe van anciënniteit, kunnen we dit nooit oplossen. Ze moeten ook minder zwaar belast worden. Anders wil geen enkel bedrijf ze nog een baan geven.’

België lijkt er in uw boek slechter voor te staan dan de eurozone. Daar beweegt wat, hier is nog amper iets gebeurd.

Peersman: ‘Ja. Doe daar iets aan. Nu! En grondig! Het optrekken van de leeftijd voor vervroegd pensioen van 60 naar 62 jaar verlicht de factuur met amper 0,4 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Dat is een druppel op een hete plaat. De ingrepen moeten veel verder gaan om mensen effectief langer aan het werk te houden. Zelfs in Italië trekken ze de pensioenleeftijd de komende jaren op naar 70 jaar. Hier blijven politici zeggen dat ze niet aan de wettelijke pensioenleeftijd van 65 willen raken. Dat is het echte probleem. Elk jaar de pensioenleeftijd met een paar maanden optrekken kan een oplossing bieden.’

De Studiecommissie voor de Vergrijzing preekt al sinds 2002 in de woestijn.

Peersman: ‘De urgentie is hier niet zo groot als in Griekenland of Spanje, waar het nu van moeten is. Hier trekken we jaar na jaar de strop dicht door een beetje in de uitgaven te snoeien, of hier en daar de belastingen wat te verhogen. Vroeg of laat…’

Schoors: (onderbreekt) Vroeg! Schrap die ‘laat’ maar. Het is zoals een student die altijd maar uitstelt. Het examen is binnen tien dagen, en hij denkt: ‘Goh, ‘t is toch lastig’. Hij zet wat kleurtjes in zijn cursus en blijft fuiven. En de dag voor het examen moet hij opeens alles blokken en doet het veel pijn. Terwijl het te doen is als je de inspanning spreidt. Het blijft lastig, maar het is niet onoverkomelijk.’

De federale regering moet zich dus niet te veel op de borst kloppen met ‘de grootste pensioenhervorming in jaren’.

Schoors: ‘Het is de juiste richting. Dat is al iets, in vergelijking met de vorige regering.’

Peersman: ‘Het is inderdaad een eerste stap, maar het blijft weinig. Bijzonder weinig.’

Ook aan de index durft niemand te raken. U wil het mechanisme niet afschaffen, wel hervormen.

Schoors: ‘De index heeft een belangrijk voordeel in de vorm van sociale rust, maar dat weegt niet op tegen de nadelen. Door de automatische indexering stijgen de lonen hier bij elke inflatieopstoot meer dan in de buurlanden. Voor bedrijven zijn lonen de grote kosten, waardoor ze die doorrekenen in de prijzen, wat de lonen opnieuw doet stijgen (tweederonde-effecten, red.). Dat tast sluipenderwijs de werkgelegenheid aan. Maar wat velen niet beseffen, is dat die loon-prijsspiraal ook in de omgekeerde richting werkt. Als de inflatie in Europa daalt, ligt die hier nog lager en stijgen de lonen minder snel dan bij de handelspartners. Dat voordeel vloeit volledig naar de werkgevers in de vorm van lagere lonen.’

Hebt u dat al aangekaart bij de linker­zijde, de grootste tegenstanders van een indexhervorming?

Peersman: ‘Ja, maar ze kennen de details niet goed. Dat werknemers hier bij dalende inflatie eigenlijk te weinig opslag krijgen, beseffen ze niet. Wel dat het jobs kost, maar dat durven ze niet hardop te zeggen.’

Schoors: ‘Ons voorstel is sociaal en efficiënt: laat de lonen jaarlijks 2 procent stijgen. Dat is de inflatiedoelstelling van de Europese Centrale Bank (ECB). Zo volgen we de levensduurte van onze buurlanden. Op middellange termijn blijft dat hetzelfde: in tijden van hoge inflatie betekent dat iets minder koopkracht, en bij lage inflatie extra koopkracht. Het huidige indexmechanisme verhoogt het inkomen als het niet moet, en verlaagt het inkomen ook als dat niet moet. Wat is daar sociaal aan?’

Toch blijft de index een heilige koe.

Peersman: ‘Kijk naar onze buurlanden. Daar zijn ze totaal vergeten dat ze vroeger zo’n mechanisme hadden. Toch is daar sindsdien niet minder sociale welvaart uit voortgekomen. Integendeel, de koopkracht is er meer gestegen dan bij ons. Hier mogen we er zelfs niet over discussiëren.’

Schoors: ‘In dit land wordt enkel gediscussieerd met slogans. De werkgevers zeggen: volledig afschaffen. De werknemers zeggen: niet aankomen. En alle twee zijn ze fout. Het is niet liberaal of sociaal, het is gewoon slim om het anders te doen. Je hebt met ons voorstel nog altijd sociale rust. Je verzekert de koopkracht en je krijgt niet langer een sluipende daling van de werkgelegenheid.’

Behalve voor politici bent u ook niet lief voor de bankiers.

Schoors: ‘Het probleem is dat bankiers nog altijd niet begrepen hebben dat de wereld is veranderd. Het is toch onbegrijpelijk dat iemand als Axel Miller, de voormalige topman van Dexia die de bank aan flarden reed, nog aan de slag kon in de financiële sector? Hij is vennoot geworden bij het beurshuis Petercam. Maar goed, hij is daar intussen ook alweer weg.’

Wat moet er gebeuren om de banksector zo snel mogelijk te stabiliseren?

Schoors: ‘Zolang de kapitaalratio niet stijgt, zouden banken die overheidssteun hebben gekregen hun winsten verplicht moeten inhouden. Voor de aandeelhouders maakt dat geen bal uit, want de waarde van hun aandeel verhoogt. Toch hebben die banken hier dividenden uitgekeerd. In het VK heeft geen enkele bank die een bail-out heeft gekregen ook maar één pond dividend uitgekeerd. Maar als ik dat voorstel doe op een conferentie, word ik bestempeld als communist.’

Een bank waarvan in elk geval geen dividenden te verwachten valt, is Dexia.

Schoors: ‘Die hele schijnredding is een ongelooflijk verhaal. Referentieaandeelhouders die zelf geen geld hadden voor een kapitaalverhoging en dat dan maar leenden bij Dexia zelf. Vlaamse en Federale garanties voor Arco, Ethias en de Gemeenschappelijke Holding. En iedereen is alles kwijt. Dat alles om Dexia te redden en dat is dan nog niet eens gelukt. Hoe dom kan je eigenlijk zijn?’

‘De overheid verdient aan het redden van banken', zei onder meer Yves Leterme destijds. Die stelling zit u hoog.

Peersman: ‘Op dit ogenblik verdienen we in de begroting door de inkomsten van de overheidsgaranties zogezegd aan de banken. Maar het risico voor de belastingbetaler is gigantisch. Hetzelfde geldt voor de lening aan Griekenland. Die brengt in de begroting ook meer op dan ze kost. Maar wat als ze niet wordt terugbetaald? Dan valt ook deze rekening bij de volgende generatie. Maar op korte termijn is het inderdaad goed nieuws voor de begroting. (ironisch) Volgens die redenering moeten we misschien maar meer leningen aan Griekenland geven...’

Schoors: ‘Mocht België een bedrijf zijn, dan zou het voorzieningen moeten aanleggen voor toekomstige verliezen, waardoor het ook niet zou profiteren van het effect van die garanties. In een begroting moeten geen voorzieningen worden aangelegd. Eigenlijk is een begroting een achterlijk instrument, niets meer dan een kasboekhouding.’

Wat moet er nu met Dexia gebeuren?

Schoors: ‘Binnen zes maanden na de gemeenteraadsverkiezingen zal Dexia geherkapitaliseerd moeten worden. Dat is onvermijdelijk want de restbank blijft verlies maken. Dan pak je eindelijk het probleem aan, in plaats van er een garantie op te plakken en de bank nog vijf jaar te laten bloeden. Bovendien zullen door een herkapitalisatie de verliezen verminderen, en zullen andere banken Dexia terug geld willen lenen tegen betaalbare tarieven.’

Waar wachten we op?

Peersman: ‘Er is een overdaad aan verkiezingen, waardoor het altijd weer neerkomt op pappen en nathouden. Onze politici hebben een gebrek aan langetermijnvisie.’

Schoors: ‘Natuurlijk zou het beter zijn om meteen te investeren. Ons land kan vandaag spotgoedkoop lenen. Het kost dus bijna niets. Bovendien zal ook Dexia daarna dus goedkoper kunnen lenen. Je verdient dat dus meer dan terug. Maar de politici doen het niet omdat ze dan moeten zeggen dat de overheidsschuld is gestegen. Leg dat dan gewoon uit. De mensen zijn heus niet dom.’