Hoe goed werken onze geheime diensten?

De hele wereld lacht met de Belgische veiligheidsdiensten. ‘Zolang men hun frieten niet aanvalt, nemen de Belgen geen enkele bedreiging serieus!’, schreef een lezer van de Franse krant Le Monde. Maar het was lang niet alleen Jan Modaal die deze week onze diensten ridiculiseerde. Een ex-agent van de inlichtingendienst MI6 verklaarde in de Britse pers dat de Franse inlichtingendiensten een ‘goede staat van dienst hebben’, maar de Belgen ‘totaal onbekwaam’ zijn. ‘Het is niet eens een kwestie van geen inlichtingen delen. Ze verzamelen ze niet eens’, luidde het.

De feiten hebben onze veiligheidsdiensten niet mee. De drie wagens waarmee de terroristen het bloedbad in Parijs aanrichtten, hadden Belgische nummerplaten. Ze waren hier gehuurd door de Molenbeekse broers Brahim en Salah Abdeslam. Idem voor de schuilplaatsen van de terroristen, een appartement en twee hotelkamers buiten Parijs. Het vierde terreurcommando, dat woensdag op het nippertje is uitgeschakeld in Saint-Denis, stond onder leiding van de Belg Abdelhamid Abaaoud, die de Belgische veiligheidsdiensten hopeloos zochten. Tot overmaat van ramp bleken al die protagonisten op de Syriëlijst van het Belgische antiterreurorgaan OCAD te staan.

‘We zagen wel de schroeven van de Titanic, maar niet het schip’, vat een hooggeplaatste bron bij de Belgische veiligheidsdiensten de ‘nederlaag’ samen. ‘We hadden wel verschillende dossiers, maar geen enkele aanwijzing van het grotere plan dat die mannen in het achterhoofd hadden. En dan zie je als gerecht eigenlijk helemaal niets, alleen nietszeggende puzzelstukken. Maar één ding negeert iedereen: ook de Fransen en alle andere Europese veiligheidsdiensten kenden het grote plan niet. Terwijl toch minstens evenveel Fransen bij deze operatie betrokken waren?’

Een hooggeplaatste bron bij het gerecht kaatst de bal terug naar de Franse justitie. ‘Waarom stellen de Fransen zichzelf niet ter discussie? Wij hebben tenminste nog gewerkt op de dossiers tegen Abdeslam en co. Wat hebben zij gedaan? Een van de zelfmoordterroristen (de Franse Ismaël Omar Mostefaï, die zichzelf opblies in de concertzaal Le Bataclan, red.) hebben ze helemaal niet opgevolgd nadat hij al in april vorig jaar uit Syrië was teruggekeerd naar Frankrijk en ze dat wisten.’

‘Maar hoe reageren wij, Belgen, op die kritiek uit het buitenland? We kondigen meteen een onderzoek aan naar de werking van onze inlichtingen- en politiediensten. We bekennen eigenlijk meteen schuld’, hekelt een welingelichte bron bij de veiligheidsdiensten. ‘Terwijl onze inlichtingendiensten de klok rond werken om ons veilig te houden. Is iedereen opeens Verviers vergeten?’ Na het uitschakelen van de terroristencel in Verviers in januari kregen onze veiligheidsdiensten nog internationaal lof. Het was een tip van de Staatsveiligheid die het terreurcomplot aan het licht bracht. Op 4 mei mocht de administrateur-generaal van de Staatsveiligheid, Jaak Raes, daarover zelfs een lezing geven bij de Duitse staatsveiligheid. Met als titel: ‘Welke lessen trekt België uit het opdoeken van de terroristencel in Verviers?’ Amper zeven maanden later kan het contrast niet groter zijn.

Telefoontaps

Ook na de aanslagen in Parijs is het opvallend stil over de Belgische bijdrage in het onderzoek naar de daders. Nochtans waren het bijvoorbeeld evenzeer Belgische telefoontaps die woensdag hebben geleid tot het uitschakelen van een vierde terroristencommando in Saint-Denis. Ook het Belgische gerecht leverde cruciale informatie, dankzij het onderscheppen van communicatie in ons land die te maken had met de 26-jarige française Hasna Aitboulahcen, die deel uitmaakte van het commando en omkwam bij de bestorming van het kraakpand in Saint-Denis door Franse speciale eenheden. De vrouw was de nicht van de Molenbeekse terrorist Abdelhamid Abaaoud, die al bij de cel van Verviers betrokken was en nu dus ook bij het vierde moordcommando in Parijs.

Zo krijgen de Belgische veiligheidsdiensten de zwartepiet voor de aanslagen in Parijs nog altijd doorgeschoven. Buitenlandse media blijven daarover vragen stellen, ook na het succes in Saint-Denis. Dat de Belgische diensten - van de Staatsveiligheid, over de militaire inlichtingendienst, de politiediensten en het antiterreurorgaan OCAD tot het federaal parket - de Syriëproblematiek niet serieus zouden nemen, klopt niet. Al in 2012 maakte de Staatsveiligheid melding van de eerste teruggekeerde Syriëstrijder, op een moment dat lang niet alle buitenlandse diensten het gevaar even hoog inschatten. In de volgende jaren klom het probleem van de Syriëstrijders op de prioriteitenladder van de Staatsveiligheid. Tot 1 september dit jaar de Staatsveiligheid grondig reorganiseerde om een maximaal aantal personeelsleden te laten werken op radicalisme en extremisme. Eind vorig jaar gingen al 10.000 documenten in de databank van de Staatsveiligheid over de Syrische netwerken. Ook de rapporten van de buitendiensten op het terrein stegen van nul begin 2012 naar meer dan 2.000 eind 2014. En alle provinciekantoren van de Staatsveiligheid zijn ingeschakeld.

Dromen

Maar met een budget van bijna 48 miljoen euro kan de Belgische Staatsveiligheid alleen maar dromen van de middelen die haar Franse of Nederlandse evenknieën krijgen. Zo kreeg de Nederlandse geheime dienst AIVD in juni vorig jaar al 25 miljoen euro om de jihadstrijders aan te pakken. Dat is meer dan de helft van het volledige budget van de Staatsveiligheid. Met 500 mensen die bij onze Staatsveiligheid echt inlichtingenwerk kunnen doen, telt de Nederlandse AIVD ook drie keer meer mankrachten. En elke Nederlander geeft twee keer meer belastinggeld uit aan zijn inlichtingendiensten dan wij. Het contrast is even groot als we kijken naar Frankrijk.

Hoewel alle ogen gericht zijn op de Staatsveiligheid, zijn de terrorismedossiers vooral in handen van het federaal parket en de bevoegde rechercheteams bij de federale gerechtelijk politie. Ook hier is het contrast met bijvoorbeeld de Franse rechercheteams immens. Alleen al dit jaar opende het federaal parket 275 nieuwe terrorismedossiers, drie keer meer dan voor de Syriëcrisis losbarstte. De nieuwe dossiers komen boven op de onderzoeken uit vorige jaren. Terwijl de Brusselse antiterreurrecherche zo’n 130 speurders telt, kan het Parijse gerecht rekenen op 830 speurders voor het onderzoek na de aanslagen. Het aantal dossiers ligt in Frankrijk wel hoger. Maar met meer dan 500 gekende of potentiële Syriëstrijders en terroristen in het Brusselse loopt de werklast zeker niet recht evenredig.

Een voorbeeld illustreert perfect welke gevaarlijke keuzes onze speurders en gerecht moeten maken. Zelfs voor het observeren van de terroristencel in Verviers, waarvan men zeer goed wist hoe gevaarlijk ze was, kon geen team de klok rond worden ingezet. Er waren momenten dat de fysieke observatie is onderbroken. Als er net toen cruciale activiteiten waren geweest, was misschien ook Verviers een debacle geweest.

Dat de regering-Michel 400 miljoen euro extra uittrekt om het terrorisme- en veiligheidsprobleem aan te pakken, bewijst welke historische inhaaloperatie op gang is getrokken. Ook al had de regering al in januari na het uitschakelen van de terreurcel in Verviers grote inspanningen geleverd, met bijvoorbeeld 40 extra aanwervingen bij de Staatsveiligheid dit najaar.

Toch is het lang niet alleen een kwestie van geld en personeel. De coördinatie tussen de verschillende Belgische veiligheidsdiensten - van de lokale politieagent tot de Staatsveiligheid - kan nog altijd een pak beter. Er zijn lokale taskforces om alle diensten rond de tafel te brengen, maar de uitwisseling van informatie kan nog veel beter. Het is ook tekenend dat pas vanaf januari het antiterreurorgaan OCAD een ‘dynamische databank’ gebruikt om in realtime bij te houden welke dienst welke jihadstrijder opvolgt en welke nieuwe informatie over die persoon opduikt. Die databank vervangt de Syriëlijst, een maatregel die twee jaar te laat komt.

Het toont aan hoe de Belgische veiligheidsdiensten het deze week schopten tot internationale kop van Jut in de strijd tegen het terrorisme. Maar het rechtvaardigt helemaal niet de karikatuur die de wereldpers van onze diensten ophangt. Er zijn zelfs diplomatieke initiatieven genomen om die zwartmakerij een halt toe te roepen. Want de Belgische diensten hadden gemakkelijk de zwartepiet voor de aanslag op het Joods Museum in Brussel in mei vorig jaar, waarbij vier mensen het leven lieten, kunnen doorschuiven naar de Fransen. Zij lieten ‘hun’ Syriëstrijder, de 29-jarige Mehdi Nemmouche uit de Noord-Franse stad Tourcoing, betijen. Ook de Thalys-terrorist Ayoub El Khazzani was een Marokkaan die in 2007 met zijn vier broers en zussen in Spanje was komen wonen en daar in 2012 radicale moskeeën begon te bezoeken. Moesten de Spaanse diensten daarvoor op de blaren zitten?

Het toont aan dat de strijd tegen de jihadisten geen ‘Belgisch’ probleem is, maar een Europees probleem. En zonder een Europese inlichtingendienst en zonder een Europees parket kunnen de Europese diensten bij elke nederlaag de hete aardappel naar elkaar doorschuiven, terwijl ze alleen beter moeten samenwerken om de oorlog tegen IS te strijden.