Stedenbouw pakt Russische ambassade aan na onthullingen over spionage-antennes

Deze week onthulde De Tijd samen met andere Europese media dat Rusland minstens 182 schotelantennes heeft geplaatst op de daken van zijn ambassadegebouwen in 39 Europese landen. Die kunnen zowel voor communicatie als voor spionage dienen. Voor het Espiomats-onderzoek verzamelden we satelliet-, streetview- en andere beschikbare beelden, maakten we zelf foto’s en kregen we toegang tot dronefilms. Daaruit bleek dat op het Russische ambassadedomein in Ukkel liefst 17 schotelantennes staan. Nergens anders in Europa zijn dat er zoveel.

Dossier opgestart

Het onderzoek krijgt een stedenbouwkundig staartje. De Russen hebben naast antennes ook afgesloten koten geplaatst op de daken van hun gebouwen, vermoedelijk om nog meer spionage-apparatuur te verbergen. In Stockholm begint de stad Stockholm een stedenbouwkundig onderzoek omdat de ambassade er geen vergunning voor had, vernamen onze collega’s van de Zweedse krant Expressen. De Tijd vernam dat ook ons land stedenbouwkundige inbreuken onderzoekt. Jonathan Biermann (MR), de Ukkelse schepen voor Stedenbouw, speelt er een dossier over door aan Urban.brussels, de Brusselse overheidsdienst voor stedenbouw en erfgoed.

De schotelantennes en koten die we in Ukkel terugvonden, staan verspreid over het Russische ambassadegebouw zelf en een hoger appartementsgebouw op het domein van 46.000 m². Dat gebouw heeft twee torens, van zes en zeven verdiepingen, telt een 28-tal appartementen en staat al meer dan 30 jaar op het domein. De bouwvergunning ervoor is aangevraagd in 1989 en afgeleverd in 1990, maar oorspronkelijk was niets voorzien op het platte dak. Later is nooit een vergunning aangevraagd om er wat dan ook op te plaatsen. Dat blijkt uit alle vergunningsaanvragen voor het perceel in Ukkel die we terugvonden in de publieke databank van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en die teruggaan tot 1913.

De luchtfoto’s die we verzamelden voor het Espiomats-onderzoek geven prijs dat al in 2004 zeven schotelantennes en een kot op het dak waren geplaatst. Op de recentste luchtfoto staan al 13 schotelantennes en drie barakken. Uit metingen blijkt dat de drie constructies bijna 19 m², ruim 25 m² en zo'n 41 m² groot zijn.

Eerdere inbreuken

Ook op het ambassadegebouw zelf zijn antennes en een shed bijgebouwd zonder vergunning. In 2000 kregen de Russen wel een vergunning om het gebouw te vergroten, maar die vermeldde alleen extra verluchtingsinstallaties op het dak. De constructie was nog niet te zien op een luchtfoto van 24 september 2017, maar wel op een van 18 september 2018. Uit de foto kunnen we afleiden dat het kot ruim 19 m² groot is.

Biermann bevestigt dat de Russische ambassade nooit vergunningen heeft aangevraagd voor de barakken. ‘Voor die koten geldt nochtans een vergunningsplicht’, zegt de schepen. ‘Ik ga onze vaststellingen formeel overmaken aan Urban.brussels en vragen er gevolg aan te geven. Zij zullen de ambassade aanmanen zich in regel te stellen. De ambassade moet dan een vergunning aanvragen en daarbij verduidelijken waarvoor die koten juist dienen, of moet ze afbreken en het dak herstellen in een onberispelijke staat. Als ze geen van beide doet, wordt een proces-verbaal opgesteld dat uiteindelijk kan belanden bij het parket, want dan gaat het om een strafbaar feit.’

Of ook vergunningen nodig zijn voor de 17 (grote) schotelantennes op de daken is minder duidelijk. ‘Een besluit uit 2008 voorziet in een uitzondering op de vergunningsregels voor telecomantennes. Maar de regelgeving preciseert niet wat zo’n antenne juist inhoudt. Ze definieert alleen wat een telecomoperator is en dat die een publiek telecomnetwerk beheert. Maar wat met antennes op een ambassade, die niet voor het publiek zijn? Is daarvoor ook geen vergunning nodig? Dat moet een onderzoek van de bevoegde autoriteit nog uitklaren.’

De Russische ambassade neemt al langer een loopje met de stedenbouwkundige regels in Brussel. We vernamen dat Urban.brussels in 2017 en 2020 al processen-verbaal heeft opgesteld. Dat ging over een uitbreiding van de openluchtparking op het domein en een aanpassing van het sportveld zonder de nodige vergunningen. Vorige maand stelde de administratie over beide gevallen opnieuw een proces-verbaal op, omdat de dossiers van de ambassade voor de regularisering niet voldeden. Het toont aan dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest er niet voor terugdeinst de ambassade aan te pakken. Biermann verwacht daarom dat de administratie ook de nieuwe feiten zal onderzoeken.

Dat niemand eerder struikelde over de constructies en antennes op de daken, lijkt te wijten aan de beperkte zichtbaarheid ervan en aan het beperkte aantal stedenbouwkundige controleurs in Ukkel. Die hebben de handen al vol met het afhandelen van klachten over mogelijke inbreuken en gaan daarom niet snel op eigen initiatief inbreuken detecteren en aanpakken.

Zeecrabbe

Rusland is al sinds 1946 gevestigd op het perceel in Ukkel. Dat heeft een lange geschiedenis. Het domein Zeecrabbe was een van oorsprong middeleeuws landbouwdomein, waarop al in 1806 een neoclassicistische villa was gebouwd door François de Thysebaert, de burgemeester van Ukkel van 1812 tot 1825. Het kasteel Zeecrabbe huisvestte van 1910 tot 1937 ook de schatten van de Nederlander Michel van Gelder, een van de meest vermaarde kunstverzamelaars in België.

Nu doet het kasteel dienst als woning van de Russische ambassadeur. Het domein van 46.000 m² met hoofdingang aan de De Frélaan, vlak bij het Ter Kamerenbos, is omgeven door 900 meter aan omheiningen, met schrikdraad en bewakingscamera’s. Alleen de consulaire afdeling grenst aan de straatkant. Op het ambassadeterrein in Ukkel liggen naast het kasteel en het grote witte ambassadegebouw in Sovjetstijl een appartementsgebouw, sportvelden, serres, meerdere parkings, eigen schoolruimtes en een gebouw met lokalen.