Paleis der Natie | Een gure winter wacht in de Wetstraat

Het was geen briljant idee om de nota van ex-formateur Bart De Wever (N-VA) in de kranten uit te smeren. Volgens enkele sherpa’s waren heel wat onderdelen nog niet uitgediept of ingevuld. Maar daar stond hij dan, de supernota, met als opmerkelijke uitsmijter: 19 miljard euro terugverdieneffecten. Dat is liefst ruim 65 procent van de weg te saneren 28 miljard euro. Zo te lezen is optimisme niet langer een morele plicht, maar een gevaarlijke politieke afwijking.

Het publiceren van de nota was geen cadeau voor Vooruit. De Vlaamse sociaaldemocraten mogen dan al tot links-liberalen zijn verveld, toch zitten ze erg ongemakkelijk in het gezelschap van een diepblauwe fundi als MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez en geharnaste N-VA-conservatieven als De Wever en Theo Francken. Het syndicale kamp kondigt nu al verzet aan tegen de plannen van de toekomstige regering naar het voorbeeld van de gure stakingswinter van 60-61 tegen de Eenheidswet van Gaston Eyskens. Om maar te zeggen.

Dat Vooruit ongemakkelijk zit, valt op te maken uit de communicatietrucs van de partij. Al zijn die wat doorzichtig. De krant De Standaard recycleerde eerder deze week een oud verhaal over artsen die meer verdienen dan de premier. Een dag later volgde een interview met de kandidaat-minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, Frank Vandenbroucke, die beloofde met de volgende regering orde op zaken te zullen stellen door niet langer te financieren wat niet noodzakelijk is. Een stichtend voornemen, ware het niet dat de Vooruit-minister als minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid in de regering van Alexander De Croo (Open VLD) weinig ondernam tegen de excessen in de gezondheidssector.

Structureel verlieslatend

De opvoering met minister Vandenbroucke probeert de pil te vergulden die de Vooruit-achterban moet slikken als de partij meewerkt aan de besparingsplannen van de centrumrechtse bewindsploeg van De Wever. Als die regering er komt. Aan koning Filip heeft het niet gelegen als het alsnog fout loopt met de formatie van de vijfpartijencoalitie van de N-VA, Vooruit, CD&V, Les Engagés en de MR. Door Les Engagés-voorzitter Maxime Prévot als bemiddelaar uit te sturen, deed het staatshoofd wat hij verondersteld wordt te doen in crisismomenten: een druppel olie aanbrengen in het politieke raderwerk. Tenzij er door ondoordachte verklaringen van de ene of de andere alsnog een wiel afloopt, kan De Wever begin volgende week de formatie van zijn regering hernemen. Ze moet tegen 2027 bijna 30 miljard wegsaneren.

De omvang van die operatie staat in de tabellen van het departement Begroting. Van de 167 miljard euro federale inkomsten, waaronder belastingen en btw, gaat 85 miljard naar de deelstaten en de Europese Unie. Van wat rest dient 51 miljard euro om de sociale zekerheid, die structureel verlieslatend is, te stutten. Na aftrek van de rentelasten houdt de federale overheid 19,2 miljard over voor alle federale uitgaven, zoals justitie, politie, defensie en de verloning van de ambtenaren. Jammer genoeg is daar meer voor nodig: 37 miljard euro.

De supernota die De Wever aan zijn mogelijke coalitiepartners voorlegde, is een voorstel tot berging van het Belgische staatsschip met besnoeien en nieuwe belastingen als enige hefbomen. Van doortastende hervormingen is weinig sprake. Die zijn alleen mogelijk met constitutionele ingrepen waar de volgende regering - hoe ze ook is samengesteld - geen bijzondere meerderheid voor kreeg van de kiezer.

De gemakkelijkste maatregelen in de formateursnota zijn de voorgestelde belastingverlaging (9 miljard euro) en de lastenverlaging (6 miljard euro). De besparingslijst daarentegen lijkt wel het oude verzoekplatenprogramma van Radio Veronica: ‘U vraagt, wij draaien’.

Uitgedeelde privileges

Hier wordt duidelijk dat hervormen nog iets anders is dan besparen. Wat de nota opsomt, is een reeks besnoeiingen, waaronder ook evergreens: de strijd tegen fiscale en sociale fraude (elk 750 miljoen euro). De coalitie wil enkele miljarden euro's wegknippen in de pensioenen, door een verlaging van de uitkeringen en het terugdringen van de langdurige werkloosheid. Die bedragen lijken telkens uit de lucht geplukt.

De gevolgen van die ingrepen voor de gemeentelijke en de stedelijke OCMW’s lijken een mindere zorg. De 200 miljoen extra die is voorzien voor de OCMW-diensten zal wellicht niet volstaan. Het aantal langdurig werklozen daalde al vrij fors en staat nu op 116.000, bij de langdurig zieken gaat het om meer dan 500.000 gevallen. Of bij dat alles rekening werd gehouden met de voorspelling van het Planbureau dat de spilindex in april 2025 wordt overschreden, is niet duidelijk. In elk geval krijgen de makers van ‘Terzake’ en ‘De Afspraak’ het de komende maanden erg druk met het aanhoren van de slachtoffers van de besparingen.

Door ze over te hevelen naar de regio’s worden enkele honderden miljoenen gezocht bij Ontwikkelingssamenwerking en bij Wetenschapsbeleid. Hier gaat het dus niet eens over een besparing, maar over een verschuiving van de ene entiteit naar de andere. Bij Migratie wordt dan weer 1,5 miljard euro weggeplukt, ongeacht de evolutie van de migratie- en vluchtelingenstromen als de situatie in Oekraïne, het Midden-Oosten en Soedan verder uit de hand loopt.

Opmerkelijk is dat de gezondheidszorg wegkomt met een snoeibeurt van amper 300 miljoen. Dat is minder dan wat centrumrechts wil halen bij Bpost en de NMBS, twee al zwaar gehavende publieke diensten die aan een complete verbouwing toe zijn. Terwijl net in de gezondheidszorg een grondige hervorming een miljardenbesparing kan opleveren zonder aan de kwaliteit en de efficiëntie te raken, alleen al door de opruiming van de excessen en verspillingen door overlappende en dus overbodige onderzoeken.

Hoognodig is het fatsoeneren van de ontspoorde financiering van de ziekenhuizen, de oorzaak van onduidelijke farmarekeningen, opgeblazen supplementen en buitenissige artsenhonoraria, die veelal via fiscaal interessante vennootschappen passeren. Er wordt niet eens bij stilgestaan dat de meeste artsen als veredelde ambtenaren hun inkomen rechtstreeks van de staat betrekken en opdraaien voor ruim een derde van de financiering van de ziekenhuizen.

Maar daar wil de toekomstige coalitie zo te lezen niet eens aan beginnen. Wellicht omdat het van boven tot onder gepolitiseerde Rijksinstituut voor Ziekte en Invaliditeitsverzekering (RIZIV) het trefpunt is van alle invloedrijke belanghebbenden, van de sociale partners tot de ziekenfondsen en de farmawereld. De nomenclatuur van de geneeskundige verstrekkingen bleef de voorbije 20 jaar ongewijzigd. De groeinorm werd sinds Jean-Luc Dehaene niet meer onder controle gehouden.

Vergeleken bij de hervorming van de gezondheidszorg is het gepalaver over de meerwaardebelasting bezigheidstherapie. De belastingbetaler verdient een betere regering dan een die zich gedraagt als een nurkse loketbediende.