Too big to care

Sinds de onthullingen van de Facebook/Meta-klokkenluidster Frances Haugen - die leidden tot hoorzittingen in het Amerikaanse Congres en het Europees Parlement -weten we hoe sociale netwerken zeer bewust en met slechte intenties verslaving in de hand werken. De socialemediabedrijven zelf weten maar al te goed dat hun algoritmes mensen beschadigen.

De mentale gezondheid van tieners (en ouderen) wordt ondermijnd door urenlang scrollen door altijd maar hetzelfde type inhoud waar brandversnellers op worden gezet. Niet louter posts van vrienden of familie, maar diëten, politieke of activistische boodschappen of geweld bijvoorbeeld. Extreme inhoud 'engageert' (lees: verslaaft) meer en garandeert dat gebruikers nog meer tijd doorbrengen op platformen. Hoe langer gebruikers vertoeven op Instagram, TikTok, gamingplatformen of in de metaverse, hoe meer de operatoren gepersonaliseerde advertenties kunnen verkopen.

Kinderdansjes

Was Meta tot voor kort een black box, dan is TikTok dat zeker. Het Chinees gerunde platform dat begon met onschuldige kinderdansjes is in een razend tempo uitgegroeid tot het populairste jongerenmedium. In ons land zijn volgens de recentste digimeter meer dan zes op de tien jongeren actief op TikTok. Volgens social media is TikTok 'in niets te vergelijken met sociale media die we al gekend hebben'. De gemiddelde schermtijd van een tiener op TikTok ligt hoger dan de gemiddelde schermtijd van de gemiddelde Vlaming op alle sociale media samen.

Het mechanisme dat mensen in een bubble almaar intenser confronteert met polemische inhoud is ook vanuit democratisch oogpunt zorgwekkend. Niet de gebruiker zelf, niet een onafhankelijke observator, niet een overheidsinstantie, maar het algoritme van een 'too big to care' bigtechplatform bepaalt wat je te zien krijgt. 'Als we voor computers kiezen die onze aandacht ergens op richten, zullen ingebouwde vooroordelen in de algoritmes de meest extreme uitspraken altijd het grootste bereik geven', zegt Frances Haugen in een interview met De Tijd. Verkiezingen worden op die manier gemanipuleerd. De rol van social media in de aanval op het Capitool door Trump-aanhangers was verbijsterend.

Ondertussen dienen zich nog meer binnendringende vormen van netwerken aan. Via toepassingen in de metaverse wordt de grens tussen het 'echte leven' en het virtuele leven steeds vager. We gaan niet alleen gamen, maar ook leren, consumeren, feesten, rondhangen en ondernemen in de metaverse.

Van die innovaties hoeven we niet weg te lopen, integendeel. Ze scheppen meer kansen dan bedreigingen. Maar de inrichting van die nieuwe wereld mogen we niet overlaten aan een handjevol ontwikkelaars. Dan liever democratisch gestemde regels die door een overheid worden afgedwongen in plaats van de vingerknip van Mark Zuckerberg, Rubo Liang en, al dan niet, Elon Musk.

Europa heeft grandioos de trein gemist om zelf sociale netwerken van die omvang te bouwen. Dat heft hebben we niet in handen. We zitten geprangd tussen Chinese en Amerikaanse big tech. Geen enkel Europees platform kan op die schaal mee.

Toch is het niet al doom en gloom. De Digital Services Act die de Europese Commissie uitdokterde moet - als het Europees Parlement zoals verwacht groen licht geeft - vanaf volgend jaar socialmediaplatforms transparanter maken en de uitwassen beteugelen.

Oké, er is nog scepsis over de praktische uitvoerbaarheid van sommige aspecten. Maar Europa maakt met deze regelgeving de wereld tenminste duidelijk dat de inrichting van ons digitale leven te belangrijk is om aan de willekeur van enkele techmiljardairs over te laten. Too big to care-platformen zijn al te lang 'too big to tackle' geweest. Het wordt hoog tijd dat daar verandering in komt.