Eigen vaccin eerst

Het lijkt de logica zelve: in de oorlog tegen een wereldwijd virus is een gemeenschappelijke strategie efficiënter dan een gefragmenteerde, regionalistische aanpak. De strijd tegen corona zou bij uitstek het toneel moeten zijn waarop een Unie met 27 lidstaten het verschil maakt. Met gemeenschappelijke maatregelen voor toerisme en reizen bijvoorbeeld, testen en vaccinatie.

Op de eerste twee terreinen bleef Europa tot nu toe glansrijk afwezig. Op het derde, de vaccinatie, leek het er in de herfst even op dat de Commissie daar succes zou boeken.

De Commissie-von der Leyen was erin geslaagd contracten met zes vaccinproducenten af te sluiten voor alle 27 lidstaten samen. De voordelen om als unie van 27 'en bloc' op te treden waren legio. Door schaalgrootte zou de EU in een betere onderhandelingspositie staan en grote leveringen kunnen afdwingen. Door afspraken over subsidieregelingen zou ze een grotere hefboom hebben dan de lidstaten apart. En onderlinge onproductieve Europese oorlogjes om toch enkele weken sneller een vrachtwagen méér met vaccins te krijgen dan de buren werden vermeden. Zeer voluntaristisch communiceerden de lidstaten daarop timingen voor de vaccinatie.

Tot bij enkele producenten die erg optimistische tempo's niet haalbaar bleken (AstraZeneca en nu ook Moderna) en leveringen haperden. Contracten bleken niet sluitend. Europa moest machteloos toekijken hoe andere landen wel snelheid maken: het VK, de VS, Israël en andere.

Het enige Europese antwoord was de zwartepiet door te schuiven naar big pharma. Het gedeeltelijk vrijgeven van het contract met AstraZeneca kon de zweem niet wegnemen dat de contracten die de Commissie heeft gesloten niet sluitend genoeg zijn.

Ondertussen ziet de Europese burger hoe de brexiteers van het Verenigd Koninkrijk wel op koers zitten met de vaccinatie. Hoe het VK beter onderhandeld blijkt te hebben. 'De traagheid waarmee de Europese regeringen het coronavaccin probeerden te verkrijgen, is een klassiek voorbeeld van de logge bureaucratie die veel brexiteers al jaren aanklaagden', zei de Schotse historicus en opiniemaker Niall Ferguson deze week op een nieuwjaarslezing voor De Tijd.

De regeringen van de lidstaten voelen de volkswoede koken - met de rellen in Nederland als trieste illustratie - en staan onder immense druk. Waarop die lidstaten de druk op de Commissie verhogen.

Commissievoorzitster Ursula von der Leyen besloot vrijdag tot de aanval over te gaan en legt een 'exportcontrole' (lees: exportverbod) op naar onder meer het VK. 'De Commissie wil met het controlemechanisme garanderen dat de farmabedrijven hun beloftes voor leveringen op de Europese markt nakomen', heet het. Waardoor België, met productiesites in Puurs en Seneffe, in het middelpunt van die vaccinoorlog komt te staan.

Feitelijk gaat het om een eigen-vaccin-eerststrategie, vergelijkbaar met America First of het brexitiaanse 'eigen eiland eerst'. A la guerre comme à la guerre, is het devies.

Zo'n exportverbod is niet de te verkiezen weg. Op heel korte termijn zal de move vermoedelijk op bijval kunnen rekenen bij een bevolking die snakt naar dat verlossende vaccin. Maar op lange termijn zal zo'n verbod meer kwaad dan goed doen. Big pharma heeft voor haar ontwikkeling en productie voortdurend in- en uitvoer en internationale samenwerking nodig. Import- of exportverboden gaan de vaccinuitrol alleen maar vertragen en belemmeren.

Het coronavirus in al zijn varianten kan alleen wereldwijd bestreden worden, of het zal altijd opnieuw opduiken. De noodzaak van een gemeenschappelijke aanpak, met de Unie van 27, is groter dan ooit. Maar dan wel op een veel performantere manier dan de Europese Commissie tot nu toe liet zien. Door het schouwspel van de voorbije weken voedt de Commissie de eurosceptici. Terwijl een performanter Europa net de beste manier is om corona zo snel mogelijk in te dijken.