Wachten op een regering mag niet even absurd worden als wachten op Godot

Tijdens de Belgische regeringsformaties hebben de vele formateurs, preformateurs, koninklijke verkenners, informateurs en nu ook ‘herformateurs’ wat weg van de boodschapper in het toneelstuk ‘Wachten op Godot’ van Samuel Beckett. Die komt elke avond opnieuw aan Estragon en Vladimir vertellen dat Godot helaas die dag niet kon komen, maar er zeker zal zijn de volgende dag. Hij blijft altijd even vaag over hoe Godot er precies uitziet, maar komen zal hij. Dat gaat seizoenen door, tot de boodschapper een laatste keer langskomt, moet melden dat Godot helaas nooit zal komen, en hijzelf eigenlijk niet de boodschapper is die de dag ervoor langskwam. Estragon en Vladimir trekken zich de haren uit.

Absurdisme ten top, maar geen slechte metafoor voor de omgang met de Belgische kiezer tijdens eerdere regeringsonderhandelingen. Alleen de externe dreiging van de eurocrisis in 2011 of de coronapandemie in 2020 deed politici meer samenwerken, en voorkwam het straatje zonder einde.

Verrader

De redenen voor die almaar moeilijkere onderhandelingen zijn bekend, en waren de voorbije 15 jaar voer voor interessant academisch onderzoek. De opeenvolgende crisissen, de toenemende migratie, de globalisering en de technologische vooruitgang dreven de standpunten van de kiezer verder en verder uit elkaar, waardoor in een systeem zoals het Belgische een duurzame coalitie vormen vrijwel onmogelijk wordt. Maar zelfs in minder complexe federaties, of zelfs redelijk unitaire landen zoals Frankrijk met twee verkiezingsrondes, gebeurt hetzelfde.

Het probleem is dat de politici zelf in een ‘slecht’ evenwicht zitten, zoals dat heet in de speltheorie. Niemand heeft er belang bij om het spel constructiever te spelen, want als de rest nota’s blijft lekken of blijft kiezen voor koppige profilering, dan staat wie zich flexibel opstelde de dag erna als achterbanverrader in de pers. Het absurde aan zo’n evenwicht is dat iedereen zich zo in de voet schiet op lange termijn. Hoe langer het spel op die manier gespeeld wordt, hoe meer de kiezer zich de haren uittrekt. Niemand herinnert zich nog de media-opstootjes tussen onderhandelaars vijf jaar geleden, maar iedereen verloor vertrouwen in de politiek. Wat dan weer leidt tot meer polarisering en politiek extremisme.

Nochtans is dat vertrouwen in openbare instellingen essentieel voor een functionerende democratie. Het vergemakkelijkt doeltreffend bestuur, omdat mensen vaker zelf de regels gaan naleven, deelnemen aan het publieke debat en bijdragen aan de sociale cohesie in het algemeen. Eigenlijk alles wat we nodig hebben om polarisering tegen te gaan.

Knipperlichten op oranje

De knipperlichten staan voor België intussen op oranje. In 2021 gaf minder dan een derde van de Belgen aan dat ze een hoog of redelijk hoog vertrouwen hebben in hun nationale regering (32%), wat lager is dan het OESO-gemiddelde van 41 procent. Het vertrouwen in het federale parlement komt op 33 procent, lager dan het gemiddelde van 39 procent.

Het is nog niet te laat. De tevredenheid over ons zorgsysteem is bijzonder hoog, en is met 90 procent aanzienlijk hoger dan het gemiddelde van 68 procent. Ook de tevredenheid over het onderwijssysteem is hoger dan gemiddeld, net als de tevredenheid over administratieve diensten. Het vertrouwen in de nationale overheid was bovendien nog lager in 2019, en nam in 2022 en 2023 toe. Daadwerkelijk besturen, weliswaar in crisistijden, loont dus nog. Tot slot is het vertrouwen in de lokale overheid hoger in België (49%) dan het OESO-gemiddelde (47%).

Laat ons die lichtpuntjes vooral niet verder uitdoven door de regeringsvorming opnieuw uit te stellen, of, erger nog, ook de gemeenteraadsverkiezingen eraan vast te klikken. Want als niemand nog wacht op Godot, en de kiezer met andere woorden finaal afhaakt, is het te laat. Aan alle onderhandelaars om voorbij hun kortetermijnbelang te kijken.